1. Ресурсы
  2. Педагогика

Педагогика

Мектептану – педагогиканың маңызды саласы

Қазақ тіліндегі рефераттар - Педагогика

Мектептану – педагогиканың маңызды саласы
Тақырыптың жоспары:
1. Мектептанудың негізгі мәселелері.
2. Қазақстан Республикасының "Білім туралы" Заңының негізгі ережелері.
3. Педагогикалық менеджмент.
4. Мектеп басшыларының қызметі.
5. Қазіргі кезеңдегі мектеп басшының рөлі, талаптар, басқару әдістері, стилі.
1. Мектептану – педагогиканың бір бөлімі, мақсаты – еліміздегі білім беру ісін басқару міндеттерін, мазмұнын және әдістерін, мектепті басқару жүйесінің ерекшелігін анықтау. Мектептану тәрбие максатына сай дамиды.
Мектептанудың зерттейтіні:
•    халыққа білім беру;
•    лауазымды адамдардың іс-әрекеті;
•    оқу-тәрбие процесіне басшылық ету;
•    оның формалары, әдістері.
Мектеп жұмысының сапасы білім беру ісін басқару органдарының жұмысына байланысты. Мектептанудың методологиясының негізі - тәрбиенің мақсаты және міндеті туралы тұжырымдамалар, мемлекетімізді басқару туралы заңдар. Мектептің алдында тұрған жаңа міндеттер білім беру ісін басқаруды жетілдіруді талап етеді.
Мектептану сүйенетін дерек көздері:
•    басқару туралы заң;
•    Қазақстан Республикасының "Білім туралы" Заңы;
•    шетелдердегі білім беру ісін басқару тәжірибесі. Мектептану мектепті басқару тәжірибесіне сүйеніп, озат тәжірибені насихаттап тәжірибеге енгізеді.
Мектептану үшін маңызды дерек көзі белгілі педагогтардың мектепті басқару жөнінде берген құнды ұсынбалары. Бірақ оны сын көзбен оқыған дұрыс.
Мектептану мазмұны: мектепті басқарудың негізгі принциптері; білім беру ұйымдарының қызметі; мектептің ішін басқару мазмұны; әдістері, т.б. Мектептанудың зерттейтін саласы дидактика мен тәрбие саласынан өзге, оларды қайталамайды.
Педагогикада халыққа білім беру ісінде шешілмей отырған мәселелерді шешіп, мектептегі лауазымды адамдардың іс-әрекетін оқу-тәрбие процесіне басшылық жасауына керекті жұмыс түрлері мен әдістерін зерттейтін сала елеулі орын алады. Осы мәселелерді мектептану курсы зерттейді.
Мектептану ғылымның басқару тұрысы жетістіктерін, субъекті ғылыми ұйымдастыруды толық қолданады. Мұғалімдердің біліктілігін көтеру жүйесі, озат тәжірибені жинақтау түрлері, әдістері қаралады.
2. "Білім туралы Заңның" негізгі ережелері.
Бұл заңға сәйкес ҚР-сы Үкіметінің білімді дамыту туралы ұсыныстарын жүзеге асырудың жолдары белгіленген.
Заңдағы ережелер білімнің дамуына жағдай жасайды.
Білім жүйесінің орталық білігі – жалпы орта білім. Оны жалпы білім беретін орта мектептер, жекелеген түрдегі тереңдетіп оқытатын мектептер, гимназия, лицейлер, кешкі мектептер, интернаттар, денесі мен психикасында кемшілігі бар балаларды тәрбиелеп, оқытатын мектептер береді.
Жалпы білім беретін оқу орындарының алдында тұрған басты мімдеттер "Білім туралы" Заңның 8-бабында белгіленген. Олар:
1) Жеке адамды дамытуға, қалыптастыруға жағдай жасау.
2) Оқушының білім беру бағдарламаларын меңгеруіне жағдай жасау.
3) Оқушының шығармашылығын дамыту.
4) Адамгершілік тәрбиесін беру.
5) Салауатты өмір салтының негізін жасау.
6) Баланың дамуына жағдай жасап, оған ақыл-ой тәрбиесін беру.
7) Елжандылыққа тәрбиелеу.
8) Қүқықтық тәрбие беру.
9) Саналы тәртіпке тәрбиелеу.
10) Қазақ халқы мен республиканың басқа халықтарының тарихын, әдет-ғұрпы, дәстүрлерін, мемлекеттік, орыс және шетел тілдерін оқыту.
11) Оқытудың жаңа технологияларын енгізу.
12) Білім беруді ақпараттандыру.
13) Ғылыми дүниетанымды қалыптастыру.
"Білім Заңына" сәйкес бұрынғы кәсіптік-техникалық және орта арнаулы оқу орындары деген атау кәсіптік оның орнына бастауыш кәсіптік, орта кәсіптік, т.б. атаулар алынды.
"Білім туралы Заң" жас ұрпаққа берілетін білім мазмұнын мемлекеттің стандарттауын талап етеді. Онда оқушы меңгеруі тиіс негізгі білімдер, іскерлік дағдылар көрсетіледі.
3. "Менеджмент" – ағылшын сөзі. Басқару деген мағынаны білдіреді. Ол ағылшынның "манус", яғни "қол, күш" – деген сөзінен шығып, алғашында мал бағу саласында, дәлірек айтсақ, ат тізгінін ұстау, меңгеру шеберлігін білдірген. Кейіннен бұл атау адам қызметінің саласына ауысып, адамдардың белгілі бір ұжымын, тобын басқарудың, ұйымдастырудың ғылыми, практикалық мәнін білдіретін болған.
Менеджмент сөзі ағылшын тілінің Оксфорд сөздігіне былай берілген:
1. Адамдармен қарым-қатынас жасау әдебі.
2. Билік және басқару мәдениеті.
3. Шеберліктің ерекше түрі және әкімшілік дағды.
4. Басқару органы, әкімшілік бірлік.
Менеджмент ұғымы басқару саласы бойынша да түрлі мағынаны білдіреді. Менеджмент – басқару сөзінің аналогы болғанымен, оның өзіндік ерекшеліктері бар. Басқару сөзінің аясы кең, ал менеджмент белгілі бір басқару түрін, яғни акционерлік компанияның немесе кәсіпкерлік корпорациялардың, жеке шаруа (фермер) қожалығының жұмысын әлеуметтік, экономикалық процесс негізінде басқару.
Менеджмент теориясын алғашқы ұсынушылардың бірі Ф.Тейлор менеджмент – іргелі дәл ғылымға, ережелер мен принциптерге негізделген шынайы ғылым деп есептесе, П.Друкер жоғарыдағы аталған элементтері бола түра, менеджмент ғылымнан немесе кәсіптен гәрі, тәжірибеге жуыұтау деген. Менеджмент ұғымын іскерлік кәсіпшілікке, былайша айтқанда, тауар өндіру мен алуан түрлі экономикалық қызмет көрсетуге жатқызады. Ал менеджмент туралы неміс мамандары Вернер Зигерт пен Лючия Ланг менеджмент – өндірісті басқарудың әдістері мен тәсілдері, өзін-өзі басқару, өзін-өзі іштей реттеу, нәтижеге жетудің ізгіленген, пайдалы, тиімді амалы десе, орыс оқымыстысы А.В.Попов жұмысты бағдарлау, мақсатқа жетуің тиімділігі дейді. Менеджмент – өндірісті басқару мен өнімнің артуын іске асырудағы стратегияның тиімділігі, өзін-өзі ақтауы, пәлсапасы, принципі, әдіс-тәсілдері. Ал коммерциялық емес қызмет саласындағы менеджмент туралы американдық менеджмент теоретигі П.Друкер былай дейді: "Бұл адамдардың айналасындағы басқарудың арнайы түрі, яғни, адамдардың өз ісіне икемдеуге және бірге істейтін істе тиімді нәтижеге жету үшін күш салуға, осал жақтарын жеңуге бағытталады".
П.Дуркер менеджменттің мақсатын былай көрсетеді:
1. Адамдарды бір мақсатқа жұмылдыру. Онсыз көпшілікті бір ұжым жасай алмайсың.
2. Әрбір қызметкердің қажетін білу, мүмкіндігінше оны қанағаттандыру.
3. Адамдардың өзін-өзі дамытуын естен шығармау.
4. Жұмыс істейтін адамдардың кәсіби шеберлігі мен дағдысы, білімі әр түрлі және олардың атқаратын қызметі де әр түрлі болғандықтан, олардың өзара қарым-қатынасы өзара түсінушілікке құрылуы керек.
5. Өндірісті шығарған өніміне қарап бағалауға болмайды. П.Друкер менеджмент ұғымына кең мағынада түсінік беруге талпынбайды. Оны іскерлік кәсіпшілікке, былайша айтқанда тауар өндіру мен алуан түрлі экономикалық қызмет көрсетуге жатқызады. Менеджмент ұғымына Э.Петерсон мен Э.Плоумен кеңірек түсінік береді. Олар былай деп жазады: "Кең мағынада, әлеуметтік тұрғыда қарағанда, менеджмент дегеніміз - адамдарға тән тенденцияда топты қалыптастыру нәтижесінде өрістейтін техника немесе тәсіл. Қандай ұжым болмасын оның өзінің жеке менеджменті болуы керек. Осы тұрғыдан алғанда меджмент ұғымын тәсілдер жиынтығы ретінде қарастыруға, әрі сол арқылы белгілі бір адамдар тобының мақсаттары мен міндеттері белгіленеді, айқындалады". Менеджмент ұғымы туралы классиктердің тұжырымдары көп жағдайда ұқсас келеді. Гальвецидің пікірінше, басқару процесі – өнер. Оның басты мәні басқару саласындағы ұйымдық ілім негізін нақты жағдайда қарап қолдану. Американ экономисі В.В.Леонтьевтің анықтамасы бойынша: "Менеджмент – бұл өнім, технология, өндірісті ұйымдастыру, басқару еңбегі, әлеуметтік қатынас саласында жаңарту, инновациялау, жаңалық енгізу мақсатында фирмаларды, компанияларды тиімді басқару принциптерінің, тәсілдерінің, формаларының жиынтығы".
Батыс елдерінде менеджмент бизнесті, коорпорацияны, фирмаларды басқару ғана емес, бір мекемедегі адамдардың әр түрлі көзқарастарын, танымын, қызметін, біліктілігін біріктіріп бір мақсатқа жетуге ұйымдастыратын әрекет деп түсіндіріледі. Менеджмент - нарықтың экономика жағдайында өндірісті тиімді басқарудың теориясы мен тәжірибесі.
Менеджмент – нақты мақсатты жүзеге асыру үшін ұйымды басқару мен ұйымдастыруға байланысты адамдар қызметінің түрі.
Менеджмент – бизнесте  жұмысты ұйымдастыру, жоспарлау, мақсат-мұратын қою, атқарылатын істің уақытын, орындаушысы, жұмыс барысының қалай өтетінін, барлық деңгейдегі басқару мен ұйымдастыруды бақылау.
Менеджменттің міндетіне, басшылық етуіне жаңа нарықты игеруіне жұртшылықтың мұқтажын қанағаттандыру жатады.
Сонымен, менеджментті екі түрлі түсіну керек. Бірінші, бұл басқару, басшылық ету ұйымы. Екінші, бұл адамдарды басқару әрекеті.
4. Білім беру ісін басқару:
Басқару принциптері дегеніміз – білім беру ісінің басшы қызметкерлері өз жұмысында ұстануға тиісті мақсатқа жетуге көмектесетін негізгі, іргелі ережелер.
Демократиялық принцип бойынша білім беру ісі орталықтан басқарылуымен қатар, басқару ісіне халық, мектептің қызметкерлері тартылады, олардың шығармашылық күштері қолданылады. Осы принцип негізінде Білім және ғылым министрлігінің облыстық, т.б. білім беру басқармасының, педагогикалық кеңестің мәжілістері өткізіліп, онда оқыту және тәрбиенің маңызды мәселелері талқыланып, қаулы-қарарлардың орындалуын білім беру ұйымдарын басқару органдары қадағалап отырады.
Ғылымилық, теория мен тәжірибенің тығыз байланысы принципін ұстанған мектеп басшылары өз жұмысында ғылымның жетістігін қолданып, еңбекті ғылыми ұйымдастырып, озат тәжірибені зерттеп, жинақтап және таратып отырады. Басқару жұмысының табыстылығына ұйымдастыру жұмыстары көмектеседі. Оның маңызды бөлігі – кадрларды іріктеу, дайындау, әрбір қызметкердің қызметіне деген жауапкершілікке тәрбиелеу.
Ақпараттардың шындығы және жеткіліктілігі принципін ұстанған мектеп әкімшілігі өз ұжымының оқу тәрбие жұмысындағы қол жеткен жетістіктерін асыра бағаламайды, кемшіліктерді түзетіп отырады.
Мектептегі басқару органдарының құрылымы алуан түрлі. Шартты түрде оларды төрт топқа бөлуге болады.
Бірінші топ: мектептің лауазымды өкілдері - мектеп директоры, оның оқу-тәрбие ісі жөніндегі орынбасары, тәрбие жұмысы жөніндегі орынбасары, мектептің шаруашылық бөлімінің меңгерушісі, балалар мен жастар ұйымдарының жетекшілері.
Екінші топ: мұғалімдер, ата-аналар және оқушылар өкілдері қатысатын жалпы мектептік конференция, педагогикалық кеңес және әдістемелік бірлестіктер.
Үшінші топ: оқушылардың өзін-өзі басқару органдары (оқушылар комитеті, сыныптың, пән үйірмелерінің, түрлі қоғамдардың жетекшілері).
Төртінші топ: мектептің және сыныптың ата-аналар комитеті.
Осы органдар мектепті басқару үшін ғылыми тұрғыдан дәлелденген ұстанымдарды (принциптерді) басшылыққа алып жұмыс істеуі тиіс. Олардың ішіндегі мәндірегі төмендегі ұстанымдар:
•    мектептің алдында тұрған басты міндеттерді анықтау кезінде барлық басқару органдарының келісіп, іскерлік, ынтымақ жағдайында жұмыс істеуі;
•    барлық басқару органдары және лауазымды адамдардың өз міндеттері мен қызметтерін атқару кезіндегі демократиялылығы, жариялылығы, мұғалімдердің, ата-аналардың және оқушылардың қоғамдық пікіріне сүйену;
•    мектеп басшыларының, мұғалімдердің, сынып жетекшілерінің, тәрбиешілердің жауапкершіліктері;
•    мектептегі жақсы және пайдалы психологиялық  микроклиматты, шығармашылық белсенділікті және бастама көтерген адамдарды қолдау, оқу-тәрбие жұмысының сапасына жоғары талап қою;
•    оқушыларды оқыту мен тәрбиелеуді жетілдіру туралы жоғарғы органдардың қабылдаған шешімдерінің орындалуына әдепті және тұрақты түрде басшылық ету;
•    педагогикалық шығармашылықты, инновациялық ізденістерді мадақтау және озат педагогикалық тәжірбиені меңгеруге ұмтылған мұғалімдерді, сынып жетекшілерін қолдау.
Мектеп басшысының жұмыс бағдарламасы:
•    мектепке жалпы басшылық ету;
•    мектеп кеңесін (педагогикалық кеңесті) басқару;
•    жалпыға бірдей білім беруді жүзеге асыру;
•    мектеп жұмысын жоспарлау;
•    оқу және тәрбие жұмысындағы мектеп, отбасы, жұртшылықтың ынтымақтастығын тексеру және орнату;
•    ата-аналар комитетінің жұмысын қадағалау;
•    мектеп директоры орынбасарларының жұмысына басшылық ету және оны бақылау;
•    оқытудың барысын және оқушылардың білім сапасын бақылау;
•    мектеп кітапханасымен жұмыс;
•    мектептің шаруашылық және қаражат жұмысын бақылау;
•    мектепшілік бақылау жүйесіне басшылық жасау;
•    мектеп директоры жанындағы мәжілісті өткізу;
•    мектеп асханасымен жұмыс;
•    демеуші мекемелермен байланыс орнату;
•    баланың денсаулығына қамқорлық жасау;
•    техникалық қауіпсіздік талабын орындауды қадағалау;
•    халық арасында педагогикалық білімді насихаттау.
Директордың оқу ісі жөніндегі орынбасарының жұмысының мазмұны:
•    жалпы білім беруді жүзеге асыру;
•    оқу бағдарламасының орындалуын қадағалау;
•    мұғалімдердің күнтізбелік-тақырыптың және сабақ жоспарларын бекіту;
•    сабақ кестесін педагогикалық талапқа сай жасау;
•    пән бойынша жүргізілетін әдістемелік жұмысты бақылау;
•    сынып журналдары және оқушылардың күнделіктерінің, дәптерлерінің талапқа сай безендірілуін тексеру;
•    оқытудың барысына, оқушылардың білім сапасына бақылау жасау және басшылық ету;
•    оқушылардың арасында жазбаша бақылау жұмыстарын жүргізу;
•    оқушылардың білімін бақылау. Баға қою жүйесін қадағалау;
•    пән үйірмелерінің және факультативтердің жұмысын бақылау;
•    кітапхананық жұмысы. Сыныптан тыс окуды тексеру;
•    зертханалық және тәжірибелік жұмыстардың өткізілуіне басшылық жасау;
•    еңбекті оқыту, еңбек тәрбиесі және мамандық талдау жұмыстарын, өнімді еңбекті ұйымдастыру;
•    оқушылардың аудандық, қалалық жарыстарына қатысуына көмектесу.
Директор және оның орынбасарларының оқу-тәрбие жұмысын бірлесіп бақылауы:
Бақыланатын нысандар:
•    оқытудың барысы және оқушылардың білім сапасы;
•    оқу кабинеттерінің жұмысы;
•    оқушыларға қойылатын педагогикалық талаптар;
•    үлгермеушілер болайын деп тұрған сыныптар;
•    тәрбиеден тыс қалған оқушылармен жұмыс;
•    педагогикалық озат тәжірибені зерттеу, қорытындылау және шығармашылықпен тарату;
•    мұғалімдердің біліктілігін көрсету, әдістемелік және жас мұғалімдермен жұмыс;
•    мектеп құжаттары;
•    педагогикалық оқу;
•    адамгершілік тәрбиесі;
•    дене тәрбиесі;
•    құқықтық тәрбие, т.б. тәрбие салалары;
•    техника қауіпсіздігі.

Тексеру формалары
Тексеру формасы    Тексеру түрі
Жаппай    Тақырыптық
1.Жекелеп тексеру    Білімдік іс-әрекеттің барлық түрлерін тексеру    Сынып жетекшісінің жұмысын бір тақырып бойынша тексеру: ұстаздық жұмыстың өнімділігі, әдістемелік деңгейі, т.б
2.Сыныпты бақлау    Мұғалімдердің сынып жетекшілерінің бір сыныпта, не қатарлас сыныптарда атқарған жұмыстары тексеріліп, оқушылардың білім, іскерлік, дағдылары анықталады    Белгілі бір тақырып бойынша жұмыс істеп, бір пәннен беретін мұғалімдер бақылауға алынады.
3.Пәндік    Бір пән бойынша оқушлардың білім, іскерлік, дағдыларының қалыптасу деңгейін тексеру    Оқытудың әр кезеңінде мұғалімнің жасайтын жұмысын бақылау (Өз бетімен жұмысты ұйымдастыру, т.б.)
4.Тақырыптық       
5.Шолу    Білімдік іс-әрекеттің жеке түрлерін тексеру (мектеп құжаттары, мұғалімдердің еңбек тәртібі, оқу техникалық жабдықтардың жайы, оқу жылы аяғындағы кабинеттердің жағдайы оқушылардың оқу әдебиеттерімен қамтылуы).   
6.Кешенді    Қатарлас сыныптардағы оқу тәрбие жұмысын тексеру (оқушылардың білімі және тәрбиелілігі, оқытудың сапасы.   

Ізденіс бағытында жұмыс жасаушы
колледж директоры орынбасарларының
ҚЫЗМЕТТІК МІНДЕТТЕРІ
Оқу ісінің меңгерушісі – зерттеушісі    Оқу ісінің меңгерушісі – әдіскер    Оқу ісінің меңгерушісі – диспетчер
ОТП ғылыми қамтамасыз ету    ОТП әдістемелік қамтамасыз ету    ОТП ұйымдық қамтамасыз ету
1.Колледждегі ОТП жағдайын және оның нәтежелігін – зерттейді:
- зерттеу мәселелерін анықтау;
- зерттеу пәні мен объектісін анықтау;
- зерттеу мақсаты мен
- міндеттерін қалыптастыру;
- зерттеу әдістерін анықтау;
- зерттеу мақсатына сай программа құру;
- зерттеу жүргізу және колледж мәселелерін шешу жолын анықтау.    1. Әдістемелік жұмыстың жағдайын және нәтежелігін сараптау және оның негізінде мазмұнын жетілдірудің мақсаты мен міндеттерін анықтау    1.Колледж дамуының диагностикасы негізінде оқу топтарын жинақтау.
2. Колледж жұмысын сараптау және оның негізінде қалыптастыру мақсаты мен міндеттерін анықтау     2.Мектептегі машық түрлерін ұйымдастыру, мектептегі педагогикалық еңбек нәтижесін бағалауды жүзеге асыру.    2.Педагогикалық кадрлардың орнын ауыстыру мен оларды тарифтеуге қатысу.
3. Колледждің жүйе ретінде дамуының кешендік – мақсаты бағдарламасын құру.    3. Мектептегі эксперемент жұмысымен (әдістемелік қамтамасыз ету) байланысты әдістемелік және дидактикалық материалдарды және қолдануды ұйымастыру.    3. Колледж сұранысына сай және қызмет мүмкіндіктеріне қарай оқу сабақтарының, емтихандар, мен факультативтер, үйірмелердің кестесін құрастыру және түзетулер енгізу.
4.Оқытушының кәсіптік жұмысының диагностикасын жүзеге асыру.    4. Колледждің базалық мектептермен байланысын орнату және реттеу    4. Оқытушыларды аттестаттауға және оларды тарифтеугеқатысу.
5.Біліктілікті арттыру және қайта дайындау, әдістемелік оқыту ұйымдастыру.    5. Колледж әдіскерлерімен жұмысты жоспарлау және ұйымастыру.    5. Педагогикалық кеңестер өткізуге қатысу.
6. Колледждегі тәжірибелік-эсперименталдық жұмыс бағыттарын анықтау және теориялық түрде жүзеге асыру мақсатын, мазмұнын, түрі мен әдістерін негіздеу     6.Оқушыларды аттестаттауға қатысу.    6. Колледже кезекшілікті ұйымастыру.
7. Колледждегі эксперемент жұмысын реттеу және оның нәтижесін бағалау.    7. Мектептердегі сабақтар мен тәрбие шараларын жоспарлауды жүзеге асыру.    7. Колледждің оқытушы-қоса-атқарушылармен байланысын орнату және реттеу.
8.Педкадрлерді аттестаттау, педагогикалық ұжым жұмысының ғылыми-негіздік бағасын дайындау (немесе пайдалануын қамтамасыз ету).    8. Машық кестесін қадағалау     8. Оқытушылардың, оқу топтары мен кабинеттерінің жүктемесін реттеу.
9. Колледжде ғылыми-тәжірибелік конференциялар жоспарлау және оны өткізу.    9.Оқытушылар мен әдіскерлердің тарификациясын дайындауға қатсу, табельмен жұмысын жүргізу.    9. Колледж Кеңесін дайындау және өткізуді жүзеге асыру.
10.Түрлі педагогикалық мәселелер бойнша теориялық семинар жұмысын ұйымдастыру.    10. Студент-машықкер және оқытушы – әдіскер жұмыстарын диагностикалау материалдарын дайындауға қатысу.    10. Оқытушылар еңбегін ұйымдастыру нәтежелілігі мен жағдайын сараптау
11.Студенттердің дипломдық және курстық жұмыстарын қорғауын қадағалау.
Оқушылардың ғылыми қоғамының жұмысын ұйымдастыру.    11. Әдіскерлермен және студент-машықкерлермен нұсқау-әдістемелік отырыс өткізу.    11. Колледждің жүйе ретінде дамуның кешендік – мақсаты бағдарламасын құруға қатысу.
12. Колледждің басқа колледждермен, облББ, облБЖИ әдістемелік қызмет орындарымен арасында байланысын орнату және бақылау.    12. Мұғалім мамандығына бағытталған кәсіптік –бағдарлық жұмысты ұйымастыруға қатысу.    12.Табельмен жұмыс жүргізу
13. Колледж ғылыми-әдістемелік кабинетінің жұмысын ұйымдастыру және жоспарлау.    13. Колледждің әдістемелік кабинетінің жұмысын ұйымастыру    13.Мұғалім мамандығына бағытталған кәсіптік - бағдарлық жұмысты ұйымастыруға қатысу
14. Оқытушыларды аттестаттауға қатысу.    14. Мектептегі педагогикалық сыныптың жұмысын ұйымастыру.    14. Оқытушылар жұмысын диагностикалау материалдарын дайындауға қатысу.
15. Мұғалім мамандығына бағытталған кәсіптік - бағдарлық жұмысты ұйымастыруға қатысу    15.     15.
16. Колледж психологімен бірлесе отырып, оқушылар мен оқытушылар жұмысы диагностикасы материалдарын дайындау.    16.    16.
17. Оқытушылардың дамуы және тәрбие деңгейін диагностикалау туралы психологтың және оқытушының кәсіптік жұмысының диагностикалау туралы оқу ісінің меңгерушісі – әдіскердің ғылыми жұмысының жүзеге асыру.    17    17

Мазмұны    Орындаушылар
Дирек-тор    Орынбасарлары    Бөлім    ДТ    ӘШБ
ҒӘЖ    ОӨЖ    ТЖ    ОЖ           
1    2    3    4    5    6    7    8    9    10
1. Ұйымдық-педагогикалық шаралар
1.    Педагогикалық кадрлар мен техникалық қызметкерлерді іріктеу және орналыстыру   
2.    Колледж бен оның бөлімдерінде жұмыс уақытын реттеу, тәртіп орнату            
3.    Сабақтардың, факультативтердің, үйірмелердің және мектептегі машықтың кестесін
жасау.               
4.    Колледжде кезекшілікті                   
5.    Топтпрды секцияларға, факультативтерге бөлу.                         
6.    Топтарды педагогикалық машықтан өтуге дайындау жұмылдыру.                             
7.    Колледждің есеп берулерін толтыру                 
8.    Еңбекақы табелін жүргізу: оқытушылар мен тех.қызметкерлер                        
9.    Жазғы және басқа да демалыс кезіндегі жасалатын істерді жоспарлау.                  
10.    Колледжішілік тәртіп пен техникалық қауіпсіздік ережелерін сақтауға қатысты жұмыстар.   
11.    Колледжде оқу-әдістемелік кабинеттерді: әдістемелік және пәндік кабинеттерді, ашу және ұйымдастыру       
12.    Емтиханға дайындықты және оны өткізуді ұйымдастыру                        
13.    Оқытушылар тарифтелуі       
14.    Колледжды безендіру    
15.    Колледж мүлкін сақтау мен өрт қауіпсіздігі шараларын сақтауға байланысты жұмыстар.   
16.    Техникалық қызметкерлердің жұмыстары.  
17    Колледж мүлкін, құрал-жабдықтарын, ТОҚ-ын пайдалану және сақтау.  
ІІ. Ұйымдық-әлеуметтік шаралар
1.    Медициналық көмек беруді ұйымдастыру   
2.    Ыстық тамақты беруді ұйымдастыру       
3.    Арнайы педагогикалық көмекті қажет ететін студенттермен жұмыс      
4.    Студенттердің сабақтары санын бақылау, олармен жеке жұмыс жасау.               
5.    Сынақтан өте алмаған студенттермен.                  
6.    Жазғы машыққа жетекшілік ету.               
7.    Материалдық көмек қорын пайдалану.   
8.    Кітапхана жұмысы.                 
9.    Колледждің ЖОО-мен, мектептермен, білім беру ұйымдармен бірлескен жұмыстарын ұйымдастыру   
10.    «Денсаулық сақтандыру тобын                        
11    Ата-аналармен жұмыс                  
ІІІ. Педагогикалық кадрлармен жұмыс. Біліктілікті көтеру
1.    ПЦК-ның әдістемелік жұмысын ұйымдастыру.             
2.    Сынып жетекшілері жұмысына.                     
3.    Алдыңғы қатарлы педагогикалық тәжірибелерді айқындау, қорыту және тарату.               
4.    Жас мамандармен жұмыс.             
5.    Оқытушыларды аттестаттау                
6.    Педагогикалық кеңестің жұмысын басқару.                 
7.    Әкімшілік отырысқа дайындық және оны өткізуді ұйымдастыру                 
8.    Өзін-өзі сауаттандыруға жетекшілік                
9.    Орынбасарлар жұмысын басқару             
10.    Ғыламмен байланыс педагогикалық.                         
11.    Оқытушылар мен студенттерді ұсыну. 
12.    Пән кабинеттерін көрнекіліктермен жабдықтауды ұйымдастыру                  
13.    Колледж кітапханасы мен оқу кабинеттерінкөрнекі құралдармен, кестелермен, ТОҚ-мен толтыру.  
14.    Кезекті демалыс кестесін жасау.
IV. Оқу-тәрбие жұмысын ұйымдастыру
1.    Колледждегі оқу-тәрбие процесін ұйымдастыру                   
2.    Колледж жұмысын жоспарлау 
3.    Колледждің бір айда жасайтын жұмыстары жоспармен педагогикалық ұжымды таныстыру.                 
4.    Пәндік үйірмелер мен факультативтік  сабақтардың жұмыстарына жетекшілік жасау                        
5.    Түрлі клубтар мен үйірмелер         
6.    Дайындау және өткізу: Пәндік айлықтарды студенттерді аттестаттауды, спорттық шараларды, жалпы колледждік тәрбиелік шараларды.     
7.    Базалық мектептермен қарым-қатынас.                            
8.    Ұжымның оқу бағдарламасын жасау                          
9.    Колледжде өзін-өзі басқару жүйесін құру            

10.    Колледже колледждің қабырға стэнділерін шығаруды ұйымдастыру               
V. Колледжішілік Бақылауды ұйымдастыру.
1    2    3    4    5    6    7    8    9    10
1.    Әдістемелік жұмыс және оқытушылардің біліктілігін арттыруды бақылау                   
2.    Тәрбие жұмысының жағдайын бақылау         
3.    Сабақтың берілу жағдайы мен
Қоғамдық пәндер бойынша
Педагогика мен психология
Қазақ тілі бойынша
Орыс тілі бойынша
Ағылшын тілі бойынша
Математика бойынша, Химия,биология, география
Еңбекке баулу және бейнелеу өнері
Саз бойынша
Дене тәрбиесі бойынша   
4.    Колледж құжаттарын жүргізу бойынша                     
5.    Колледждің іс-қағаздарын номенклатураға сәйкес жүргізу             
6.    Студенттердің өндірістік жұмыстарды жүргізуі          
7.    Студенттер құрамы бойынша деректор қорын                 
8.    Студенттердің үлгерімі жөнінде деректор қорын                    
9.    Оқу пәндері бойынша деректор қорын              
10.    Колледждің қаржы қоры бойынша мемлекеттік бюджет және бюджеттен тыс   
11.    Материалдық-техникалық бөлім бойынша деректор қоры 
12.    Кассалық шығындар мен банктік тапсырыстар бойынша деректор қоры  
13.    Қажет құрал-жабдықтар мен тапсырыстар бойынша деректор қоры                           
14.    Коммерциялық топтардан түскен қаржы бойынша деректор қоры          
15.    Кітапхананың электронды каталогі бойынша деректор қоры   
16.    Ғылыми педагогикалық жұмыс бойынша деректор қоры         

Басқару қызметін басқару
Басқару
қызметі    Дирек-тор    Орынбасарлары    Меңгерушілері
ОЖ        ҒӘЖ        ӘЖБ және әлеу    Бөлім    АӘО
І    Ұйымдастыру қызметі    1    2    3    4    5    6    7    8
1.    Педагогикалық кадрлар мен техникалық қызметкерлерді іріктеу және орналыстыру.           
2.    Колледждің және оның бөлімдерінің жұмыс кестесі, колледж жұмысын жоспарлау.        
3.    Оқу сабақтарының, факультативтердің, үйірмелердің, мектептегі машықтардың кестелерін құрастыру.            
4.    Колледждегі кезекшілікті ұйымдастыру              
5.    Колледждегі кезекшілікті ұйымдастыру     
6.    Колледждің ішкі тәртібі және Техникалық қауіпсіздік ережелерін сақтауға қатысты жұмыстар.   
7.    Колледждің оқу-әдістемелік: кабинеттерін, әдістемелік, пән кабинеттерін ашу және олардың жұмыстарын ұйымдастыру     
8.    Емтиханға дайындық және оны өткізуді ұйымдастыру 
9.    Оқытушылар тарификациясы Колледжді қаржыландыру. Еңбекақы жөніндегі табельді жүргізу: оқытушылар, тех.қызметкерлер.         
10.    Материалдық-шаруашылық жұмыстарн қаржыландыру мен оған жұмсалған қаржыны бақылау.   
11.    Колледжді безендіру   
12.    Колледж меншігіндегі мүліктерді және өртке қарсы қауіпсіздік шараларын сақтау жұмыстары.   
13.    Колледж мүлігін құрал-жабдықтарын, ОҚТ-ны пайдалану және сақтау. Ғимаратты жөндеуден өткізу  
14.    Медициналық қызмет көрсету жұмыстарын ұйымдастыру   
15.    Кітапхана жұмысы       
16.    Колледждің ЖОО-мен, мектептермен, облББ, қалалық ББ, аудОБ, БЖИ-мен бірлескен жұмыстарын ұйымдастыру          
17.    Ата-аналармен жұмыс                
18.    Колледждің ақпараттық құрылымен төменгі бағыттарда қалыптастыру және жетілдіру:
•    компьютерлік техниканы аппараттық және бағдарламалық жабдықпен қамтамасыз ету
•    жаңа буын оқулықтары мен оқу-әдістемелік жиынтығын сынақтан өткізу
•    оқу процесінде жаңа ақппараттық технологияны қолдану және бейімдеу
•    оқу сыныптарында, құрылымдық бөлімдерінде жергілікті желі құру, оларды колледждік ортақ желіге біріктіру
•    деректордың, бөлім меңгерушілерінің, басқа да құрылымдық бөлімдердің АЖО дайындау.  
19.    Колледжде өзін-өзі басқару жүйесін құру.        
ІІ.    Ақпараттық қызметі                               
1.    Нұсқаулар мен басқа да нормативтік материалдар дайындау, жетекшілерді әдістемелік нұсқаулармен қамтамасыз ету
2.    Графиктермен, бағдарламалармен және басқа да ақпараттық-білім құжаттармен қамту.   
3.    Білім беру стандартына сәйкес деректор қорын құру.   
4.    Нұсқаулық және әдістемелік хаттардан құралған ақпараттық материалдар.   
5.    Колледж басшылары мен қызметкерлерін аттестациялау материалдары. 
6.    Білім беру жүйесін дамытудың концептуалдық жағдайларын дайындау   
7.    Педагогтардың жаңашыл инновациялық технологияны енгізу.  
8.    Тәрбие жұмысын ұйымдастыру бойынша тәжірибеге сараптама.          
9.    Біліктілікті көтеру материалдары.      
10.    Қарқынды жұмыс бағытында қалалық және аудандық білім беру мекемелерін дамыту бағдарламалары.    
11.    Оқушылардың үлгерімі мен деректор қорын құру материалдары:
А) студенттер контингенті бойынша
В) студенттердің үлгерімі бойынша
С) оқу пәндері бойынша.      
12.    Білім берудің жағдайы мен білім сапасы жөнінде ақпараттар :
А) қоғамдық пәндер бойынша
В) педагогика және психология бойынша
С) қазақ тілі бойынша
D) орыс тілі бойынша
Е) ағылшын тілі бойынша
•    математика бойынша,
•    жаратылыстану, химия, биология бойынша
•    еңбекке баулу және бейнелеу өнері бойынша
•    Саз бойынша
F) Дене тәрбиесі бойынша   
13.    Пән оқытушылары мен тәрбишілердің әдістемелік қамтамасыз етілуінің деректер қоры.   
14.    Колледж бітірушілермен жұмыс жасауға арналған нұсқаулар               
15.    ЭӘЖ ақпараттық жинақты қолдану. 
16.    Кафедра оқушыларының шығармашылық орталықтарын жұмылдыру арқылы ЭӘЖ дайындау  
17.    Статистикалық деректер қорын қолдану     
18.    Электронды әдістемелік жүйе технологиясы және бақылаудың мазмұндық толықтығы арқылы әдістемелік бірлестіктердің жұмысын бақылаудың күшеюі.   
ІІІ    Талдау қызметі                               
1.    Статистикалық деректерді сараптау банкі.      
2.    Есеп беру материалдарының сараптамалары.  
3.    Облыстағы білім беру жүйесінің даму жағдайының сараптамасы. 
4.    Ақпараттық технологияның  дамуы, педагогикалық мониторинг жүйесін құру, білім беруді ақпараттандыру жағдайында КОБ дамуын сараптау.   
5.    Мониторингті сараптау.  
6.    Сараптау:
•    студенттердің құрамы бойынша деректер қоры
•    студенттердің үлгерімі жөнінде деректер қоры      
•    оқу пәндері бойынша деректер қоры      
•    колледж қаржысы бойынша деректер базасы: мемлекеттік бюджет және бюджеттен тыс қаржыландыру.   
•    материалдық-техникалық бөлім бойынша деректер қоры.       
•    кассалық шығындар мен банктік тапсырыстар бойынша деректер қоры.         
•    материалдар мен құрал-жабдықтар алуға жасалған өтініштер бойынша деректер қоры.              
•    Коммерциялық топтардан түскен түсімдер бойынша деректер қоры     
•    Кітапхананың электрондық каталогі бойынша деректер қоры   
•    Ғылыми-педагогикалық жұмыстар бойынша деректер қоры          
7.    Жұмыс қорытындысын салыстыру сараптамаларының материалдары:
•    қоғамдық пәндер бойынша
•    педагогика және психология бойынша
•    қазақ тілі бойынша
•    орыс тілі бойынша
•    ағылшын тілі бойынша
•    математика бойынша,
•    жаратылыстану, химия, биология бойынша
•    еңбекке баулу және бейнелеу өнері бойынша
•    саз бойынша
•    дене тәрбиесі бойынша    +    +    +    +    +            +

Мектеп басшысына қойылатын талаптар:
Басшының жеке тұлғасы маңызды рөл атқарады. Басшының жеке тұлғасы, оның жалпы ой-әрісі, кәсіби дайындығы, әдептілігі, ұйымдастырушылық қабілеті мектептің бет-бейнесін, мұғалімдер мен оқушылар ұжымының іс-әрекетін айқындайды.
Мектеп басшысының жеке тұлғасын қалыптастыруға керекті сапалар:
•    жоғары мәдениеттілік, адамгершілік жағынан таза болу;
•    терең, жалпы дайындығы, еліміздегі, шетелдердегі басты оқиғаларды білуі;
•    қазіргі педагогика мен психологияны терең білу;
•    педагогикалық шеберлік; талант;
•    ғылым мен мәдениеттен хабардар болуы;
•    биік, көркем талғам;
•    ұйымдастырушылық қабілет;
•    талап қою;
•    экономикалық дайындық;
•    болашаққа үмітпен қарауы;
•    балаларды жақсы көруі;
•    еңбексүйгіштікқ;
•    арнайы тәжірибе;
•    кәсіптік білім;
•    біліктілік.
Мектеп басшысы міндеттерді дұрыс бөліп, жұмыс істеуге жағдай жасап, нақты көмек беріп, тексеріп, басшылық етіп отырады. Ұжымның белсенділігін көтеріп, мектепті қажетті материалдармен, құралдармен жабдықтап, табандылық және талап қойғыштық танытады. Оқу-тәрбие және шаруашылық жұмыстарын қатар жүргізу мектептің жұмысындағы қиын мәселе.
Мектептегі педагогикалық кеңес
Біліктілікті көтеру жұмыстары педагогикалық кеңестің жұмысын ұйымдастырудан басталады. Педагогикалық кеңесті құру үшін мектепте кем дегенде үш мұғалім болу керек. Ол оқу-тәрбие жұмысының негізгі мәселелері қарастырылатын, тұрақты жұмыс істейтін орган болып табылады. Педагогикалық кеңестің құрамына мектеп директоры (төрағасы), оның орынбасарлары, мұғалімдер, тәрбиешілер, кітапханашылар, дәрігер, ата-аналар комитетінің төрағасы, мектеп кеңесінің төрағасы енеді.
Педагогикалық кеңесте екі түрлі мәселе қаралады: а) өндірістік, жұмыс бабына байланысты: мектептің жылдық жоспарын бекіту, мектептің бір тоқсанда істелген жұмысының қорытындысын шығару, емтиханға дайындық және өткізу жоспарын бекіту, оқушылардың бір сыныпты бітіріп, екіншіге көшуі, оқу жылының қорытындысы, оқушылармен істелетін жазғы жұмыстың жоспары; ә) ғылыми-педагогикалық: басшы органдардың нұсқауларын және ғылыми зерттеулерді, озық тәжірибені талдау, мектептегі педагогикалық процестің нәтижелерін шығару және оған баға беру.
Егер педагогикалық кеңесте ғылыми-әдістемелік жұмыстардың нәтижелері қаралатын болса, онда педагогикалық ұжымның кәсіби біліктілігі жоғары. Мұндай мектепте өндірістік мәселелер тез шешіледі.
Педагогикалық кеңеске әзірлену және өткізудің төрт кезеңі бар:
•    педагогикалық кеңестің жылдық жоспарын жасау;
•    нақты педагогикалық кеңеске алдын ала әзірлену;
•    педагогикалық кеңесті өткізу;
•    педагогикалық кеңес шешімдерін орындау үшін жұмыс істеу.
Педагогикалық кеңесті жоспарлау:
Әдетте бір оқу жылы ішінде бес педагогикалық кеңес өткізіледі; әр тоқсанда бір рет және оқу жылының аяғында. Бесінші педагогикалық кеңестің 3 мәжілісі өткізіледі. 1) емтиханға жіберу; 2) емтихан қорытындысы; 3) мектеп бітірушілер тапсырған емтихандардың қорытындысы.
Бірінші педагогикалық кеңес жаңа оқу жылы басталмас бұрын, тамыз айының аяғында өтіп, әдетте мектептің жылдың жоспарын бекітуге, өткен жылғы жұмыс талданған директордың баяндамасын және жаңа оқу жылының міндеттерін талдауға арналады. Негізінен 3 мәселені қарауға болады: еңбекті ұйымдастыру, оқу және тәрбие жұмыстары.
Келесі педагогикалық кеңесте оқыту мен тәрбиенің негізгі мәселелері талқыланып, оларды жою үшін ғылыми дәлелдері бар ұсыныстарды тәжірибеге енгізу жолдары белгіленеді.
Әдетте, педагогикалық ұжым әр жылға бір ғылыми-тәжірибелік мәселе қояды. Таңдалған тақырып педагогикалық кеңесте де талқыланып отырады. Мәселен, мектеп биылғы оқу жылында оқыту арқылы оқушылардың белсенділігін көтеру және адамгершілік тәрбиесі деген екі тақырыпты алып, ол бойынша жұмыс істегелі отыр делік. Жыл бойы өтетін педагогикалық кеңестің жоспары мынадай болады:
Бірінші педагогикалық кеңес - тамыз айында. Қаралатын мәселе:
1. Адамгершілік тәрбиесі бойынша мектептің алдында тұрған негізгі міндеттер.
2. Оқыту процесінде оқушылардың оқу әрекетін белсенді ету тәсілдері туралы ғылыми-педагогикалық еңбектер және озық иодагогикалық тәжірибе.
3. Мектептің жаңа оқу жылына арналған жұмыс жоспарын бекіту.
Екінші педагогикалық кеңес - қараша айында. Қаралатын мәселе:
1. Балалардың қабілетін дамыту;
2. "Қиын"балалармен жұмыс.
Үшінші педагогикалық кеңес - наурыз айында. Қаралатын мәселе:
1. Қазіргі сабақ қандай болу керек?
а) баяндама: "Қазіргі сабаққа қойылатын негізгі талаптар";
ә) сабақтарды талдау, іс-тәжірибе алмасу.
2. Мектептегі спорт жұмысы - баяндама және оны талқылау.
3. Мектеп пен отбасының адамгершілік тәрбиесі бойынша бірігіп істеген жұмыстары. Жекелеген сынып жетекшілерінің хабарламалары.
Төртінші педагогикалық кеңес – мамыр айында. Қаралатын мәселе:
4. Мұғалімдер мен оқушылардың өзара қатынасы – мектеп жұмысы туралы баяндама.
5. Емтихан мен балалардың жазғы демалысын өткізуге әзірлік.
Бесінші педагогикалық кеңес - мамыр-маусым айлары. Қармлатын мәселе: Емтиханның қорытындысы және оқушылардың келесі сыныпқа көшіру.
Сонымен, барлық педагогикалық кеңестің тақырыптары бір-бірімен байланысты, адамгершілік тәрбиесінің және танымдық белсенділікті көтерудің жекелеген мәселелері талқыланады, аталған мәселені шешу үшін ғылыми зерттеулердің және озық тәжіребиенің нәтижелерін енгізу жолдары аталады, тақырып мектеп өмірімен байланысты. Әдістемелік пән бірлестігінің және мұғалімдердің өз бетімен білім алу жоспарлары да мектеп шешкелі отырған мәселемен байланысты.
Педагогикалық кеңесті өткізуге алдын ала дайындалу. Педагогикалық кеңеске мұқият әзірлену керек, онсыз дұрыс өтпейді. Баяндамашылар белгіленіп, оларға шешім жобасын жасау тапсырылады.
Озық тәжірибеден алынған әдістеме бойынша педагогикалық кеңес былай өткізіледі: мектептің жалпы жоспары бойынша баяндамаға жауап беретін адамдар бөлінеді, басқа дайындық жұмыстары әкімшілік директоры мен оның орынбасарларының басшылығымен жүреді. Әкімшілік 1-2 ай бұрын баяндаманың негізгі мазмұны – теориялық негіз, жиналған нақты материалдардың қандай әдістермен алынғандығы туралы сөйлеседі. Баяндамашыға нені оқу керек, тақырыпқа сай жұмыстармен танысу, тәрбиелік іс-шараларға қатысу, сабақтарға, мәжілістерге қатысу жоспарларын жасау керектігі туралы айтылады.
Педагогикалық кеңесті әзірлеуге мектептің жекелеген қызметкерлері, кей әдістемелік бірлестіктер қатысады. Олар мұғалімдердің жұмысын зерттеп, оқу процесінің күшті және әлсіз жақтарын педагогикалық тұрғыдан талдайды. Шағын көрме ұйымдастырып, әдебиеттердің тізімін ілуге болады.
Сонымен теориялық жағынан негізделген материалдарды уақытында табу, тәжірибеден жақсы мысалдар алу, жақсы үлгілерді тәжірибеге енгізу тәсілдерін ұсыну педагогикалық кеңестің жақсы өтуін қамтамасыз етеді.
Педагогикалық кеңесті өткізу
Педагогикалық кеңесте түрлі пікірлер тыңдалып, мұғалімдерді толғандырып жүрген мәселелердің бәрі талқыланып, оларды шешу жолдарын белгілеу керек. Ұжым мәжілістерді, соның ішінде педагогикалық кеңесті өткізу ережесін келісіп алу керек. Ол ережелер: нақты регламент (уақытында бастау), педагогикалық кеңес уақытын 3 сағаттан асырмау, баяндамашылар мен сөз сөйлеушілерге белгілі бір уақыт бөлу, мәселелердің бәрін сабырлықпен, іскерлік жағдайда талқылау. Барлық сөйлеушілер көтеретін мәселені, құбылысты талдап, оны шешудің нақты жолдары туралы ұсыныстар айту керек.
Мектеп директоры педагогикалық кеңесті бастарда осы ережелерді еске салып, оны қатаң сақтауды талап етеді.
Көп нәрсе директордың талқылауды басқара білуіне, әдептілігіне, көңіл-күйіне, ескертулерінің нақтылығына, сын-ескертулерге дұрыс жауап беруіне байланысты. Директордың беделінің, тапқырлығының, талқыланатын мәселенің мазмұнын терең білуі, мұғалімдерді жақсы білуі, өзін-өзі ұстай білуінің дс маңызы зор. Педагогикалық кеңестің шешімдерін орындау үшін істелетін жұмыстар, шешімдер алдын ала әзірленіп, директор жанындағы отырыста талқыланады.
Оны жасарда талқылау қорытындылары, мұғалімдердің пікірлері ескеріледі. Мұндай шешімде талқыланған тақырыптың теориялық негізі баяндалады. Мұғалімдер мен мектеп әкімшілігі алдында тұрған міндеттер нақты тұжырымдалады, осы мімдеттерді шешудің кейбір әдістері және тәсілдері, жауапты адамдар, мерзімі көрсетіледі. Педагогикалық кеңестің шешімі хаттамаға жазылып, мұғалімдер оқу үшін мұғалімдер бөлмесіне ілінеді. Шешімде оның орындалу барысын қадағалайтыны туралы айтылады. Бақылау нәтижелері жұмыс барысында талқыланып, ол туралы келесі педагогикалық кеңесте айтылады. Подагогикалық кеңес шешімін орындаудың мәні неде? Ең алдымен мектептің барлық мұғалімдері педагогикалық кеңесте көтерілетін мәселелерді шешуге қатысу керек. Мектеп басшылары педагогикалық кеңес шешімін практикада іске асыру жолдарын көрсетіп, ұстаздар қауымына көмек беріп отырады. Қазіргі уақытта педагогикалық кеңесті өткізудің түрлі формалары бар. Оны төмендегі кестеден көруге болады:
Педагогикалық кеңесте талқыланатын мәселе    Өткізу формасы
Тәрбие жұмысындағы жаңа технологиялар    Іскерлік ой
Мектептегі дау-жанжал    Өнімді ойын
Оқушылардың білім, іскерлік және дағдыларын жақсарту шаралары    Топтық жұмыс
Тәрбие және оқыту мектептің екі маңызды қызметі    Конференция
Педагогикалықүйлесімділік, процесс және нәтиже ретінде    Пресс-конференция
Оқушылардың шығармашылық қабілетін сабақта және сабақтан тыс уақытта дамыту    Оқушылардың катысуымен мұғалімдердің шығармашылык есеп беруі
Педагогикалық Кеңес
Колледж тапсырмаларын орындауда педагогикалық ұжымның әсерін жетілдіру    Колледждегі оқу-тәрбие процесі жағдайына, оқытушылардың кәсіптік дайындығы деңгейіне, колледж студенттерінің білімділігіне, тәрбиелілігі мен дамуына диагностика жасау. Колледждің кәсіптік даму бағдарламасын дайындау. Колледжде оқытушылардың, студенттердің, ата- аналардың, оқытушылар мен студенттердін, оқытушылар мен ата- аналардың шығармашылық бірлестіктерінің микроклиматын қалыптастыру.    Колледж ұжымы дамуының тапсырмалары мен мақеаттарын калыптастырады. Студенттерді жетілдірілу мен тәрбиелеу, білім беру мазмұны, колледждегі оқу-тәрбие процесін ұйымдастырудын түрлері мен әдістерін анықтайды. Ұжымды КОБ-нің жалпыға міндетті мемлекеттік стандарттарын әзірлеуге дайындайды. Педагогтардың біліктілігін жетілдіру жұмыстарын, шығармашылық ұсыныстардың дамуын, бағдарламаны әзірлеудің алдыңғы қатарлы тәжірибелерін, оқулықтар мен ОӘЖ-нің таралуын ұйымдастырады. Оқу-тәрбие процесін жетілдіруге және оның сапалылығын қамтамасыз етуге қатысты педагогикалык мәселелерді шешеді, арнайы пәндерді беру жағдайын қарастырады. Колледждегі оқу- тәрбие процесін жүйелейді және ұйымдастырады, жоспарлайды және іске асырады, жаңа буын оқулықтары мен ОӘЖ- ның нәтижелеріне сараптама жасайды, баға береді, Колледждің дамуы үшін жасалған барлық шараларды қамтуға бағытталған педагогикалық шаралар жүйесін дайындайды. Колледж басшылары мен педагог кадрларды аттестаттауға әзірлеу мен өткізуді ұйымдастыру.

1. Әдістемелік жұмыс
2. Әдістемелік жұмыстың мазмұнын анықтайтын құжаттар.
3. Әдістемелік жұмыстың мазмұны.
4. Әдістемелік жұмыстың түрлері.
5. Әдістемелік жұмысқа басшылық.
1. Әдістемелік жұмыстың құрылымы
Мектеп әкімшілігі оқу-тәрбие процесін қазіргі заманның талабы тұрғысынан талдап, оны жетілдіру жолдарын анықтайды. Мектеп және мектепаралық әдістемелік бірлестіктерге пән мұғалімдері, сынып жетекшілері, мектепке дейінгі мекеме, мектеп-интернат тәрбиешілері кіреді. Бірлестіктердің мәжілісі тоқсанына бір рет, керек болған жағдайда тағы да өткізіледі.
Мектепте бір пән бойынша үш мұғалім болғанда әдістемелік бірлестік құрылады. Ал мұғалім саны аз болса пәнаралық, мектепаралық бірлестіктер құрылады.
Аудандық әдістемелік бірлестіктер аудан мұғалімдері үшін жылына 2-3 рет мәжілістерін өткізеді.
Аз құрамды мектептерде де әдістемелік бірлестіктер құрылады.
Шет тілі мұғалімдері бірлестігінің жұмысына облыстық мұғалімдер білімін жетілдіру институты басшылық етеді.
Әдістемелік жұмысты жоспарлау.
Әдістемелік жұмыстың жоспары бір жылға жасалады. Оны директор бекітеді.
Әдістемелік кеңестің жұмысы бір оқу жылына жоспарланады. Мәжілісі екі айда бір рет өткізіледі. Әдістемелік кеңестің мәслихаттарында қазіргі ең қажетті мәселелер талқыланады. Олардың кейбіреулері: жаңашыл мұғалімдердің озат тәжірибелері, ашық сабақтарды талдау, сабақтың түрлері, мұғалімдердің өз бетімен білім алу мәселелері. Әдістемелік кеңес конференциялар өткізеді, оқушылардың жұмыстарын және дидактикалық көрнекі құралдар көрмесін ұйымдастырады, ғылыми-тәжірибелік конференцияларға, педагогикалық оқуларға баяндама жасауға мұғалімдерді дайындайды.
Мектептің әдістемелік кеңесіне оқушыларды оқыту мен тәрбиелеуде жоғары нәтижеге жеткен тәжірибелі мұғалімдер, шебер мұғалімдер, пәндік әдістемелік бірлестіктердің жетекшілері енеді. Әдістемелік кеңес жұмысының қорытындысы – мектепішілік педагогикалық оқулар, конференциялар. Оқу жылының яяғында мектеп мәселелерін шешуге үлес қосқан әдістемелік жинақтар педагогикалық ұжым назарына ұсынылады.
Әдістемелік кеңес мектептің педагогикалық кеңесінің жұмысын қайталамайды. Ол әдістемелік бірлестіктердің жұмысын бағыттап әрбір мұғалімнің теориялық білімін жетілдіреді. Ал педагогикалық кеңес мұғалімдердің мәселе бойынша атқарған тәжірибелік жұмысының нәтижелерін шығарады.
2. Әдістемелік қызметің басты жұмысы оқыту процесін дамыту үшін оқу тәрбие жұмысын түзету. Әдістемелік жұмыстың мақсатын анықтау – керекті нәтижені дұрыс белгілеу. Әдістемелік жұмыстың мазмұнын анықтайтын құжаттар:
•    Қазақстан Республикасының заңдары, Білім және ғылым министрлігінің нормативтік құжаттары, нұсқаулары, бұйрықтары;
•    Дәстүрлі әдістемелік қызмет мазмұнын көбейтуге жаңғыртуға мүмкіндік беретін мектепті дамыту туралы жаңа бағдарламалар, стандарттар және базистік оқу жоспары, авторлық баламалы бағдарламалар, оқулықтар және оқу құралдары.
•    Әдістемелік қызметтің ғылыми деңгейін көтеретін жаңа психологиялық-педагогикалық, психологиялық-физиологиялық және әдістемелік зерттеулер.
•    Әдістемелік мазмұнды өзгертетін инновациялар.
•    Әдістемелік тақырыпты оның негізгі міндеттерін әдістемелік жұмысты және өздігінен білім алуды анықтауға көмектесу үшін оқу-тәрбие процесінің жағдайын, оқушылардың білімдік, тәрбиелік және даму деңгейлерін диагностикалау және болашағын болжау.
•    Қатені түзетуге көмектесетін әдістемелік қызметтің көпшілік және озат тәжірибесі туралы ақпараттарды аудан, қала, аймақ, республика мектептерінен жинау.
•    Әдістемелік қызметтің маңызды нысандарының бір түрі -педагогикалық ұжымның топтасуына көмектесетін мекемесінің бір әдістемелік тақырып бойынша жұмыс істеуі.
Оқу-әдістемелік жұмыс мектептің әдістемелік қызметі көмегімен жүзеге асады. Мектеп директорының оқу-ісі жөніндегі орынбасарының оқу әдістемелік жұмысы жүйесінде, мұғалімдерді оқыту жетекші орын алады.
3. Әдістемелік жұмыстың негізгі мазмұны:
•    мемлекеттік стандарт талаптарына сай оқыту сапасын көтеру;
•    типтік оқу бағдарламаларына сүйеніп оқу бағдарламалық құжаттарды, пәндерді тереңдетіп оқытатын бағдарламаларды жасау;
•    оқу бағдарламалық құжаттарды талдау;
•    оқу процесінде жаңа педагогикалық және ақпараттық технологияларды оқып үйрену және қолдану;
•    жетіспейтін оқыту құралдарын жасау;
•    тестілік тапсырмаларды жасау;
•    озат педагогикалық тәжіриебені анықтау, зерттеу, қалыптастыру және тарату;
•    жас мұғалімдерге көмектесіп, өзара сабақтарға және ашық сабақтарға қатысу және оларды талдау;
•    пән бойынша байқауларды, олипиадаларды өткізу;
Мұғалім жұмысының табыстылығы өз біліктілігін тұрақты түрде жетілдіруге байланысты. Оған әрбір мұғалімнің шығармашылық жұмысын бақылайтын әдістемелік бірлестіктердің жұмысы көмектеседі. Әрбір мұғалім өздігінен білім алу жоспарының орындалу барысы туралы әдістемелік бірлестіктің мәжілісінде есеп береді. Әрбір мұғалімде бақылау жұмысының (мониторинг) нәтижелері, тоқсан қорытындылары туралы материалдар жинақталған папка болады. Мектеп директорының орынбасарлары әрбір мұғаліммен тоқсан қорытындысы және қатынасқан сабақтары бойынша әңгіме өткізеді.

Әдістемелік кеңес
Оқу-тәрбие поцесінің ғылыми-әдістемелік қамтылуын, педагогикалық кадрлардың әдістемелік оқуын ұйымдастыру    Білім беруді ақпараттандыру және колледжде әдістемелік жұмыс пен оқу-тәрбие процесінің әдістемелік қамтамасыз етілу жағдайына диагностика жасау.
Колледжде оқу-тәрбие процесін ұйымдастырудың жаңа әдістемеліктехнологиясын дайындау.    1. КОБ-ді дайындау барысында оқу-тәрбие процесінің ғылыми-әдістемелік қамтамасыз етілудің және педагог кадрлардың әдістемелік оқуларының мақсаттары мен тапсырмаларын қалыптастырады.
2. Педагог кадрлардың біліктілігін арттыру әдістері мен түрлерін, мазмұнын анықтайды, ғылыми-тәжірибелік конференцияларға материалдар әзірлейді.
3. Педагог кадрлардың әдістемелік оқуларын жүйелеуді, жоспарлауды, ұйымдастыруды, жүзеге асырады, ғылыми жұмыстарды ұйымдастыру жөніндегі нәтижелерге сараптамалар жасайды, бағалайды.
4. Педагогикалық  кадрлардың әдістемелік оқуы мен оқу-тәрбие процесінің әдістемелік қамтамасыз етілуіне байланысты педагогикалық мәселелерді шешеді.
5. Педагогикалық теориялар мен тәжірибелерді оқытудың, әдістемелік нұсқауларды жасау, алдыңғы қатарлы педагогикалық тәжірибелердің таралуының түрлі шараларының жүйесін әзірлейді.
6. Кафедралар жұмысын әзірлейді.

4. Әдістемелік жұмыстың түрлері:
• ұжымдық: бір пәннен беретін мұғалімдер атқаратын жұмыстар - мектепаралық, аудандық (қалалық) семинарлар, конференциялар, педагогикалық оқулар, көрмелер, шығармашылық кештер, кездесулер, кафедраның, мектептің, таңдаулы мұғалімі "Жыл мұғалімі" сайысы, авторлық бағдарламаларды, оқу құралдарын талқылау.
• топтық: шығармашылық топтарға біріккен мұғалімдердің жұмысы, оқушылардың білімін тексеру нәтижелерін, тест және сауалнама сұрақтарын талқылау, жаңа технологияларды, ғылым жетістіктерін талқылау.
• жеке жұмыстар: төлімгерлік, мектеп басшысымен жұмыс, өздігінен білім алу, рефераттар, сабақ жоспарлары, оқушылардың шығармашылық жұмыстары, дәстүрлі емес сабақтар.
Семинарлар. Оларға дайындық кезінде баяндамалар әзірленіп, мұғалім мектеп тәжірибесінен, деректі материалдар жинайды, қосымша әдебиеттер оқиды, құжаттармен танысады. Семинарда жекелеген мұғалімдер дайындаған баяндамаларын оқиды, басқаларын толықтырады, сұрақтар береді, пікірталастарға қатысады.
Конференциялар және педагогикалық оқулар жылына бір рет өтіп, онда мұғалімдер есеп береді, бір мәселені шешуге бағытталған жұмыстарын көрсетеді. Мұғалімдер озық тәжірибемен танысып, пікір алмасады.
Шығармашылық топтар озат тәжірибені жүйелеумен, хабарлаумен және таратумен айналысады, тәжірибеге жаңа әдіс-тәсілдерді енгізеді. Топ өз жұмысын әдебиеттер оқудан, түрлі мұғалімдердің сабақтарына қатысудан, белгілі бір гипотеза, жорамалдар айтып, оны тәжірибеде тексеруден бастайды. Шығармашылық топтар оқу процесіне белсенді түрде ықпал етеді.
Тәлімгерлік. Жас мұғаліммен әңгіме оны мектептің дәстүрімен, оқу-тәрбие процесінің ерекшеліктерімен, жекелеген мұғалімдердің жақсы жұмыстарымен таныстырудан басталады.
Директордың оқу жұмысы бойынша орынбасары жас мұғалімді сабақ жоспарларын жасауға, құжаттарды дұрыс безендіруге үйретеді. Жас мұғалімнің сабаққа әзірлігіне көмектесуге баса назар аударылып, тәжірибелі мұғалімдер жас мұғалімдерге көмек береді.
Ашық сабақтар – көмектің тиімді түрі. Олар диагностикалық карта негізінде жүргізіледі. Әдістемелік жұмыстың тиімді түрі – мектеп директорлары орынбасарларының кеңес-практикумдары.
Мұғалімдер диагностика жүргізіп, оқу-тәрбие жұмысын талдап отырады.
Өздігінен білім алудың бағыттары:
•    жаңа бағдарламалар мен оқулықтарды оқу, олардың ерекшеліктерін, оларға қойылатын талаптарды анықтау;
•    қосымша жаңа материалдар оқу;
•    зертханалық және тәжірибелік жұмыстар ұйымдастыру;
•    техникалық оқыту құралдарымен жұмыс істеп үйрену.
Әдістеме саласында саралап оқыту тәсілдеріне, оқушылардың ой жұмысын, өздіктерімен жұмыс істеуін, тәжірибелік дағдыларын қалыптастыруға, пән бойынша сабақ пен сабақтан тыс жұмыстарды байланыстыруға баса назар аудару керек.
5. Әдістемелік жұмысқа басшылық
Әдістемелік бірлестікті ұйымдастырушылык; қабілеті бар, шығармашылықпен айналысатын мұғалім басқарады. Ол бір жылға сайланады, ұсынылады.
Әдістемелік жұмысты директор басқарып, оның оқу-тәрбие ісі жөніндегі орынбасарлары бағыт беріп, бақылайды.
Пәндік әдістемелік бірлестіктердің мәжілістерінде берілетін пән саласындағы жаңа зерттеулердің нәтижелерімен, әдістеменің жұмыс тәсілдерімен танысып, техникалық оқыту құралдарымен жұмыс істеуге үйрену керек. Әрбір мұғалімнің өз жұмысының нәтижелері туралы баяндама және хабарлама оқығаны жақсы. Мұғалімдер үшін жақсы мектеп -сабақтарды оқу процесіне қойылатын қазіргі талаптар тұрғысынан, теорияға сүйеніп талдау.
Ғылыми-әдістемелік жұмысты басқару
Модуль    Мақсаты    Мазмұны    Жауапты
Ақпаратпен қамтамасыз ету    Ғылыми-әдістемелік ақпаратпен, нормативті құқықты және басқару құжаттармен тиімді жедел таныстыруды қамтамасыз ету    1. Республиканың, облыстың, колледждің, озық педагогикалық тәжірибелері ғылымның, ғалымдар мен тәжірибелі мамандардың жетістіетері, кітапхананың жаңа толықтырулары жөнінде мәліметтер қорын жасақтау:
2. Инновациялық жұмыстар мен оқу-тәрбие процесінің жағдайы жөнінде сараптама жасау, өндеу және ақпараттар беру.
3. Алынған ақпарааттың жүйелілігі және онымен ұжымның танысуы    Директор
Методист
Кітапхана меңгерушісі
АӘО
Оқу-әдістемеліктермен қамтамасыз ету    Оқу-тәрбие процесінің нәтежелілігі мен тиімділігінің жетістігі ретінде, әрбәр педагогта профессионалдық шеберлікті қалыптастыру    1. Бастауыш, негізгі мектептерді, колледжді, оқу-әдістемелік әдебиеттермен, жаңа буын оқу-әдістемелік жиынтықтарымен, бағдарламамен, оқулықтармен қамтамасыз ету және студенттердің дер кезінде оқуын, олармен жас оқутышылардың жұмыс жасауын қадағалау.
2. Жалпы орта білім және кәсіптік орта білім берудің мемлекеттік стандарттарын әрбір оқытушының игеруін қамтамасыз ету.
3. Тәжірибе алмасуды ұйымдастыру, тәлімгерлікті жетілдіру және жас оқутышыларға көмек беру.
4. Кафедралардағы ғылыми-әдістемелік жұмыстардың жағдайын зерделеу, салыстыру, сараптамаларын өткізу.
5. Оқутышыларды аттестациялардан өткізу, педагогикалық шығармашылықтарының дамуына байланысты ынталандыру шараларын енгізу.
6. Оқутышылардың біліктілігін арттыру мақсатында ғылыми-тәжірибелік конференциялар өткізу.
7. Оқутышылардың жұмыстарының нәтижесі жөнінде диагностика өткізу.    Әдістемелік Кеңес



Кафедра меңгерушілері





Директордың оқу, тәрбие, машық жөніндегі орынбасарлары.
Ғылыми-әдістемелік және зерттеулермен қамтамасыз ету        1. Ұжымның және оның әрбір жеке мүшесінің инновацялық жұмыстарының дамуы.
2. Колледждің дамуының стратегиялық бағдарламаларын жүзеге асыру.
3. Кафедралардың ғылыми-әдістемелік жұмыстарын жоспарлау және ұйымдастыру. Колледждің дамуының негізгі бағыттары эксперементтік жұмыстарды ұйымдастыру.
4. Мемлекеттік стандартты, оқытудың жаңа технологиясының нормативтік әдістемелік құжаттарын әзірлеу. Инновациялық сипаттағы тапсырыстар мен мәселелерге көңіл.
5. Оқу-тәрбие процесіне АКТ енгізу.
6. Барлық арнайы пәндерден ЭӘЖ жасақтау.    Ғылыми-әдістемелік Кеңес

Білім мазмұнын ақпараттандыру зертханасы
Аттестациялық диагностикамен қамтамасыз ету

1. Мемлекеттік стандарттар мен білім беру бағдарламаларының орындалуын бақылауды жүзеге асыру.
2. Аттестаттауды жоспарлау және оны өткізу.
3. Колледжішілік және педагогикалық тиімділік мониторингін ұйымдастыру.
4. Педагогикалық процестегі барлық субъектілерінің жұмысын зерделеу үшін диагностикалық жабдықтауды жүзеге асыру.
5. АКТ жағдайында жұмыс жасауға педколледждің әдістемелік дайындық деңгейін автоматтандырылған диагностика бағдарламасын дайындау.    АӘО Диагностикалық орталық
Қарлық және материалдық-техникамен қамтамасыз ету    Нарықтық қатынас жағдайында колледждің автономды (дербес) қалыптасуын қамтамасыз ететін экономикалық механизм жасау.    1. Сметаның статьялы орындалуын жоспарлау.
2. Білім беру қызметіндегі мемлекеттік тапсырыстардың орындалуына келісім-шарттар мен бағдарламаларды әзірлеу.
3. Ақылы қызметтерді ұйымдастыру.
4. Демеушілік қаражат тарту.
5. Мамандарды дайындау жұмыстарын ішінара-келісімді түрінде ұйымдастыру.
6. Бухгалтерлік есепті жоспарлау мен ұйымдастыру және орындалуын қадағалау.   

Директор



Бас бухгалтер

Әдістемелік бірлестіктің жұмысын талдау
1.    Аудандық, мектепаралық мектепішілік әдістемелік бірлестіктердің жетекшілерін жоспарлау жағдайы    -    бірлестік жетекшілерін әдістемелік жұмысты басқаруға дайындық дәрежесі.
2.    Аудандық, мектепаралық мектепішілік әдістемелік бірлестіктердің жетекшілерін жоспарлау жағдайы    -    жаңа оқу жылына белгіленген міндеттердің дәлелділігі;
-    өткен жылғы міндеттерімен байланысы, қайталануы;
-    міндеттердің маңыздылығы, әдістемелік бірлестіктің өткен жылғы жұмысын талдау;
-    оның тереңдігі, толықтылығы;
-    әдістемелік жұмысты белсенді түрлері; жоспардың жүзеге асырылуы;
3.    Әдістемелік бірлестіктің жұмысының мазмұны (тақырыптары).    -    тақырыптарының маңыздылығы;
-    бірлестіктің жұмыс мазмұны мен оқу-тәрбие процесінің байлнысы;
-    бірлестіктің жұмыс мазмұны мен мұғалімдердің жеке білім жетілдіружұмысының байланысы;
-    методологиялық, ғылыми-теориялық, методикалық (әдістемелік) дайындықтың тығыз байланыстылығы;
4.    Әдістемелік жұмыстың түрлері мен әдістері.    пайдаланатын іскерлік ойындардың, жеке тапсырмалар орындаудың тиімділігі.
5.    Әдістемелік бірлестіктің жұмысына әсер ететін (+), (-) факторлар.    факторлардың сипаты, (-) факторлардың пайда болу себептері, оларды жою шараларының тиімділігі;
6.    Біріңғай әдістемелік тақырыппен жұмыс істеу барысы    - мұғалімнің ғылыми-әдістемелік дайындық дәрежесі;
- жаңа теориялық негіздерді мұғалім өз тәжірибесінде пайдалану дәрежесі;
- ұжымдық-шығармашылық ізденістің нәтижелігі;
- әдістемелік жұмыстың түрлері мен қорытындылау жұмысының тиімділігі;
7.    Мектепішілік әдістемелік бірлестіктің жұмыс барысы    - әдістемелік жұмыстың сапасы;
8.    Тірек мектептеріндегі әдістемелік бірлестіктің жұмыс барысы    Тірек мектептер жанында оқып жүрген мұғалімдердің ғылыми-теориялық әдістемелік дайындық деңгейі.
9.    Мұғалімдердің өз бетімен білім дәрежесін жетілдіру жұмысын ұйымдастыру.    - өз бетімен білім жетілдіру жұмысының оқу-тәрбие сапасына әсері, тиімділігі;
10.    Аудандық методикалық шаралардың нәтижелігі.    - тақырып маңыздылығы; ғылыми-тәжірибелік конференциялардың, педагогикалық оқулардың, семинарлардың маңыздылығы, олардың мұғалімдердің ғылыми-әдістемелік, кәсіптік шеберлігіне әсері,
- конференцияларда, педагогикалық оқуларда
- қабылданған нұсқаулардың тиімділігі, орындалу сапасы;
Қосымша 1
Аты жөні:
Санаты, дәрежесі:
Жүктемесі:
Мамандығы
Педагогикалық___________________________________________________________
іс әрекетінің мәселесі______________________________________________________


№    Жұмыстың мазмұны
І.    Құжатпен жұмыс
1.    Күнтізбелік-тақырыптық жоспарлау
2.    Сабақ жоспары.
3.    Жаңа дәрістерді, курстарды, семинар және тәжірибелік жұмыстарды дайындау.
4.    Пән бойынша оқушылардың жазбаша жұмыстарын бақылау
5.    Оқытушының жеке папкасының ресімделінуі және оның мазмұны
6.    Электронды және бейнематериалдарды жинақтау
7.    Жұмыс жоспарын, оқу кабинетінің паспортын жасау
8.    Оқу кабинетінің қорын жинақтау (дидактикалық материалдар, көрекіліктер)
9.    Дидактикалық материалдар кешенің жаңа білім беру стандартының талаптарына сай құрастыруы және жаңартылуы
10.    Кабинеттің безендірілуі
11.    Оқу кабинетіндегі үнем тұратын және ауыспалы стендтерді безендіруі
ІІ.    Кәсіби-педагогикалық іс-әрекет
1.    Өзара сабаққа қатынасу
2.    Ашық сабақты өткізуі
3.    Дәріс беретін сабақ бойынша сыныптан тыс іс-шараны ұйымдастыру
4.    Сыныптан тыс аудиторияға жетекшілік ету, іс-шараларды көрсету, үйірмелер.
5.    Әдістемелік семинар жұмысына қатынасу
6.    Студенттер мен оқытушылардың ғылыми-әдістемелік конференциясының жұмысына қатынасуы
7.    Облыстық конференцияларға қатынасу
8.    Сынып жетекшілеріне арналған психологиялық семинар-тренингтерге қатынасу
9.    Колледждің педагогикалық және әдістемелік кеңестеріне қатынасу
10.    Облыстық МБЖИ әдістемелік жұмыс
11.    Оқулықтар мен ОӘК апробациясына қатынасу
12.    Педагогикалық тәжірибені қорытындылау
13.    Дәріс беретін сабақтары бойынша аса білімді оқушылармен жұмыс
14.    Дәріс беретін сабағы бойынша үлгермейтін оқушылармен жұмыс
ІІІ.    Өз білімін жетілдіру бойынша жұмыс
1.    Пән бойынша әдістемелік әдебиетке жазылу
2.    Әдістемелік әдебиетті оқу
3.    Өз білімін жетілдіру (баяндама, реферат, әдістемелік немесе дидактикалық жасақтар)
4.    Жаңа технологияны енгізу
5.    Иемделінген бағдарламаны жасақтау және енгізу
6.    Авторлық бағдарламаны жаңа пәндер және жаңа оқыту бойынша жұмыс жоспарына жасақтау және енгізу
7.    Авторлық оқу құралын әдістемелік нұсқаулықтарды жасақтау және енгізу

Қосымша 2
Сол бағытта жауап беруші директордың орынбасарымен толтырылады
Аты-жөні:
Кафедра:
Лауазымы:
Неі бітірген:__________________________________________________________________
Қай жылы:
Мамандығы:
Санаты:
Өтімі:
Сынып жетекшілік:

Іс-әрекеттің түрі және оның параметрлері Орындалу деңгейі    2005-2006 оқу жылы
І. Мұғалімнің АКТ жағдайында жұмысқа әзірлігінің диагностикасы    Төмен деңгей (1-2 балл)    Орта деңгей (3-5 балл)    Жоғары деңгей (6-7 балл)
Оқу ақпаратын модульдеу           
- дәріс беретін пәні бойынша білімі;           
- дәріс беретін пәні аумағындағы ғылыми-әдістемелік білімі;           
- оқыту прцесінің психологиялық түйінін білуі;           
- оқыту прцесінің педагогикалық заңдылықтарын білуі;           
-    білім беру стандарты және оқыту ақпаратын талдаудың тәсілдерін меңгеруі;           
-    оқыту ақпаратын логикалық құрастырудың тәсілдерін меңгеруі;            
-    білімді жергілікті, жүйелілік және қызметтік дәрежеде бағалаудың тәсілдерін меңгеруі;           
-    пәнаралық байланысты талдаудың тәсілдерін меңгеруі;           
-    пән бойынша және пәнаралық білім беруде жүйелікке қызығушылықты тудыруы;           
-    білім берудің мазмұнын құрылымдандыру мен алгоритмдеуге тырысуы;           
-    кәсіби іс әрекет объектісіне бағытталғаны.           
Ақпараттық білім беруші жазықтықты құрастыру           
-    қазіргі ақпараттық ресурстарды білуі;           
-    оқуға арналған бағдарламалық құралдардың түрлерін білуі;           
-    ақпараттарды жинақтау, талдау және жүйелеу әдістерін білуі;           
-    оқу ақпаратын іздеудің тәсілдерін меңгеруі;           
-    ақпаратты ақпар базасы ретінде жинақтаудың тәсілдерін меңгеруі;           
-    қазіргі ақпараттық-коммуникациялық технологияға, АМҚ, пән салалары бойынша әдебиетке қызығушылығы;           
-    қазіргі ақпаратты іздестіру тәсілдерін меңгеруге тырысуы;           
- АКТ-ға бағытталуы           
Қашықтық қатынасын жобалау           
-     оқыту әдісінің мазмұнын білуі;           
-     оқытудың инновациялық технологияларын білуі;           
-     бастауыш мектеп жасындағы оқушылардың жас ерекшеліктерін және жеке ерекшеліктерін белсендіру тәсілдерін білу;           
-     бастауыш сынып оқушыларының білім деңгейлерін қалыптастырудың әдістемелік тәсілдерін білуі;           
-     оқыту әдісін бағалаудың тәсілдерін меңгеруі;           
-     қашықтық арақатынас әдістерін жобалаудың тәсілдерін меңгеруі;           
-     АКТ функционалдық мүмкіндіктерін жүзеге асырудың тәсілдерін меңгеруі;           
-    инерактивтік өзара қатынасына қызығушылығы;           
- шығармашылық өзара қатынастардың жаңа нысандарын іздестіруге тырысуы           
Оқыту сапасының мониторингі           
-    оқытудың оқу-танымдық іс-әрекетінің педагогикалық диагностикасының теориясын білуі;           
-    білім сапасын бағалаудың көрсеткіші мен критерийлерін білуі;           
-    оқыту поцесінің нәтижесін педагогикалық талдау нәтижесін білуі;           
-    білім сапасын диагностикалаудың автоматтандырылған технологияларының тәсілдерін меңгеруі;           
-    тестілеуші және бақылаушы бағдарламалардың мазмұның құрастырудың тәсілдерін меңгеруі;           
-    АКТ қодану мен білім сапасының педагогикалық талдау тәсілдерін меңгеруі;           
-    Оқушының және тұлғасын зерттеудегі автоматтандырылған технологиясына қызығушылығы;           
-    АКТ қолданумен оқушылардың үлгерімін талдауға тырысуы;           
-    Қайта даярлау курсына қатынасуы (+1 балл әрбіреуіне);           
- өз әріптестерінің сабақтарына қатынасуы (1 балл әрбіреуіне).           
ІІ. Кәсіби педагогикалық іс-әрекетінің нәтижесі    Төмен деңгей (0 балл)    Орта деңгей (+1 балл)    Жоғары деңгей (+2 балл)
-    дәріс беруші пәндері бойынша жалпы үлгерім деңгейі:
барлық дәріс беретін сабақтары бойынша көрсеткіші
дәріс беретін сабақтарының саны    50% төмен    50% төмен 100% жоғары    100%
-    білімділік сапасының деңгейі:
барлық дәріс беретін сабақтары бойынша көрсеткіші
дәріс беретін сабақтарының саны    Жалпы топ    20% төмен    20% төмен 45% жоғары    45%
Арнайы топ    30% төмен    35% төмен 75% жоғары    75%
-    жартыжылдықтың қорытындысы бойынша оқушылардың пәннен алған бағалары.    «2» (әрбіреуіне -1 балл)    «3» (әрбіреуіне -0,5 балл)    «4» (әрбіреуіне +0,5 балл)    «5» (әрбіреуіне +1 балл)

-    пәндік олимпиадалар бойынша жүлдегерлер саны    колледжде (әрбіреуіне +0,5 балл)    қалада (әрбіреуіне +1 балл)    облыста (әрбіреуіне +2 балл)    Республикада (әрбіреуіне +3 балл)

-    оқушымен жүргізілген ғылыми-зерттеушілік жұмыс және оның қорытындысы ретінде оқушының жұмысы     колледжде (әрбіреуіне +0,5 балл)    қалада (әрбіреуіне +1 балл)    облыста (әрбіреуіне +2 балл)    Республикада (әрбіреуіне +3 балл)

-    педагогикалық тәжірибені қорытындылау және «Жыл оқытушысы» сайысына қатынасуы               
-    пән бойынша сыныптан тыс іс-шараны жеңімпазы               
-    кабинетті қарау сайысындағы жеңімпазы               
Барлығы               
ІІІ. Оқу әдістемелік жұмыс    мерзімі    Болмады (0 балл)    Болды (+1 балл)    Сөйледі (+2 балл)
-    педагогикалық кеңесті өткізуге қатынасуы               
-    әдістемелік семинарлардың жұмысына қатынасуы               
-    әдістемелік кеңестің жұмысына қатынасуы               
-    директор жаныңдағы кеңеске қатынасуы               
-    ғылыми-әдістемелік конференцияға қатынасуы
колледж ішіндегі               
-    облыстық               
-    республикалық               
Барлығы               
IV. Пән бойынша ғылыми-зерттеушілік және тәжірибе-эксперементтік жұмыс.    Формальды түрде (0 балл)    Апробация (+0,5 балл)    Іске асырылды (+1 балл)
-    оқушылардың білімін бағалаудың рейтингтік жүйесін енгізу           
-    эксперементтік жұмыс           
-    жаңа технологияларды енгізу           
-    икемделген бағдарламаларды әзірлеу және енгізу.           
- оқытудың жаңа түрлері бойынша авторлық бағдарламаларды, жұмыс жоспарларын әзірлеу және енгізу.           
-    авторлық оқу құралдарын, әдістемелік нұсқауларды әзірлеу және енгізу.           
-    өзінің білімін жетілдіру бойынша тақырыптық жұмыс (баяндама, реферат, әдістемелік немесе дидактикалық материалдар)    Басылған (+0,5 балл)    Колледждегі сөйлегендері (+1 балл)    АМҚ басылуы (+2 балл)
Барлығы           
V. Құжаттармен жұмыс істей білуі    Қателіктермен (әрбіреуіне -1 балл)    Жетіспеушіліктермен (0 балл)    Ескертусіз (+1 балл)
-    күнтізбелік жоспарды құрастыру деңгейі           
-    сабақ жоспарларын құрастыру деңгейі           
-    журналды жүргізуі           
-    пән бойынша жазба жұмыстардың өткізілуін бақылау жүйесі           
-    оқытушының жеке папкасының рәсімделуі және оның мазмұны           
Барлығы           
VІ. Кабинеттегі жұмыс           
-    кабинеттің паспорты           
-    кабинетті қолданудың ережесі           
-    кабинет жұмсының графигі           
-    кабинет жұмсының жоспары           
-    кабинетте бар оқу-әдістемелік, дидактикалық, техникалық, және басқа оқыту құралдарына сәйкес картотеканың болуы           
-    оқу-әдістемелік кешеннің кабинет профиліне және білім беру стандартының талабына сай болуы           
-    ҚТ ережелері, санитарлық-гигееналық нормалар, безендіруге қойылған эстетикалық талапты сақтауы:    Төмен деңгей (0 балл)    Орта деңгей (+1 балл)    Талапқа сай (+2 балл)
-    санитарлық-гигееналық жағдайы           
-    ҚТ бойынша стендтің болуы           
-    жасыл өсімдіктердің болуы (әрбіреуіне 1 балл)           
-    эстетикалық, безендірілуі           
-    сыныптағы жиһаздың жағдайы           
-    тұрақты және ауыспалы ақпараттық стендтің болуы           
Барлығы           
VІІ. Еңбек тәртібі    Себепсіз жағдай бойынша (әрбіреуіне -1 балл)    Себепті жағдай бойынша (әрбір 3 күнге +1 балл)    Ескертусіз (+2 балл)
-    жұмысқа кешігуі           
-    сабақтарды жіберуі           
-    ауырып қалуына байланысты сабақ жіберуі           
-    тәрбиелілігі, сыпайылығы (әріптестермен, оқушылармен, олардың ата-аналарымен дау жағдайларының болмауы немесе болуы)    Өзара қатынастарында мәселелер бойынша даулардың болуы (әрбір дауға -3 балл)    Жоғары деңгей (даусыз) (+3 балл)
-    қоғамдық міндеттемелерге қатынасы    Немқұрайлы қарап, бас тартады (әрбіреуіне 1 балл)    Тәуелді болып жасауы (0 балл)    Ескертусіз (әрбіреуіне +1 балл)
-    АҚ және ТЖ кзіндегі оқулар кезіндегі нұсқауларға икемделе білуі            
-    Барлығы           
Мұғалімнің рейтиннгін есептеу нысандары    Балалар сапасы критерийлер саны           

Мектеп жұмысын жоспарлау

Қазақ тіліндегі рефераттар - Педагогика

Жоспары:

1. Жоспарлау туралы ұғым.

2. Жоспардың түрлері.

3. Шағын кешенді мектептің ерекшелігі.

4. Шағын кешенді мектептегі оқыту.

5. Тәрбие процесі.

 

1. Жоспар жасау дегеніміз – оқыту мен тәрбие жұмысын жақсарту бағытында көптеген шараларды белгілеу.

Дәлелденген нақты жоспар – әрбір басқару циклінің дайындық кезеңі, сондықтан оған мектеп басқару ісінің ғылыми жолмен келе жатқандығын көрсетеді. Жоспар қысқа, нақты және айқын болу керек.

2. Нысаны бойынша жоспар мәтіндік, графикалық және аралас болып бөлінеді.

Күнтізбелік жоспарда барлық жалпы мектептік шаралар тоқсан, ай, апта, жеке күндер бойынша орналастырылады. Жоспардың түрлері:

• мектептің 3-5 жылға арналған перспективалық жоспары;

• мектептің оқу-тәрбие жұмысының жоспары;

• әдістемелік және сыныптан тыс жұмыстардың тоқсандық жоспары;

• қоғамдық ұйымдардың жоспары. Перспективалық жоспар аудандық (қалалық) оқу бөлімдерімен келісіледі.

Жылдық жоспарлар мамыр-маусым айларында жасалып, тпмыз айындағы педагогикалық кеңесте бекітіледі.

Мектепті дамытудың перспективалық жоспары. Бұл жоспар аудандық өкімет органдарының жұмысын ескере отырып жасалады. Міндеті мектепті белгілі бір кезеңге дейін дамытатын басты жұмыстарды белгілеу.

Перспективалық жоспарда болатындар:

• Оқушылардың, сыныптың саны, шамамен бөлінетін қаржы.

• Түрлі пәндер бойынша керекті мұғалімдер.

• Мұғалімдердің біліктілігін көтеру графигі.

• Құрылыс-жөндеу жұмыстары, кабинеттерді жабдықтау, кітаптар сатып алу, т.б.

• Қаржы, сауда қызметі.

Перспективалық жоспарда мұғалімдердің біліктілігін көтеруге ерекше орын беріледі.

Оқу жылына арналған мектептің оқу-тәрбие жұмысының жоспарының үлгісі:

Құрылымы:

1. Кіріспе:

а) Мөлтек ауданының ерекшелігі және мектеп жұмысына әсер ететін жағдайлар.

ә) Өткен оқу жылындары жұмыстың қорытындыларын қысқаша талдау.

2. Біліктілікті көтеру және әдістемелік жұмыс.

3. Озық тәжірибені зерттеу және тарату.

4. Мектептегі ғылыми-педагогикалық ақпараттар.

5. Оқу-тәрбие процесіне басшылық.

7. Ата-аналармен, демеушілермен, жұртшылықпен жұмыс.

8. Мектептің материалдық-техникалық негізін нығайту. Қосымшалар:

а) кітапхананың жұмыс жоспары;

ә) ата-аналар комитетінің жұмыс жоспары;

б) балаларға арналған жазғы сауықтыру жұмыстары.

Кіріспе. Шағын аудандарға, оның тұрғындарына, мәдени мекемелерге, мектепке зиян келтіретін қолайсыз жағдайларға қысқаша сипаттама беріледі. Өткен жылғы істелген жұмыстар талданып, жаңа оқу жылының міндеттері белгіленеді. Кіріспеде негізгі мәселелер жазылады: оқушылардың білім сапасы және тәрбиелілігі, білім және тәрбиелік іс-шаралардың деңгейі, т.б. Шешілмеген мәселелер аталып, себептері көрсетіледі. Білім туралы заңның орындалуы қадағаланады. Оқушылардың есебін алу түрлері және мерзімі анықталып, әр учаскеге жауапты адамдар бөлінеді. Балаларға берілетін көмектің түрлері көрсетіледі.

Педагог кадрлармен жұмыс бөлімі

1. Кадрларды орналастыру және міндеттерді бөлу. Мұғалімдердің, сынып жетекшілерінің жүктемелері анықталады. Басқару циклограммасының міндеті – мұғалімдердің еңбегін реттеу, шамадан тыс күш түсірмеу, жиналыс, мәжіліс, қоғамдық жұмыстарды реттеу.

2. Біліктілікті көтеру және әдістемелік жұмыс. Педагогикалық кеңестің, әдістемелік бірлестіктердің жұмыс мазмұны анықталып, жұмысқа жауап беретіндер белгіленеді.

3. Озық педагогикалық тәжірибені жинақтау және тарату. Ашық сабақтар, тәлімгерлік, т.б. жоспарланады.

4. Ғылыми педагогикалық ақпарат арқылы мұғалімдер жаңа педагогикалық әдебиеттермен танысады, әдістемелік бұрыштар ашылады.

5. Оқу-тәрбие процесін басқару. Бөлімде оқу және тәрбие жұмыстарының басты мақсаты көрсетіліп, оған жетуге көмектесетін шаралар нақтыландырылады.

6. Оқу-тәрбие процесін бақылауды ұйымдастыру. Жалпыға міндетті білім беру ісі, мұғалімдердің жұмысы, бағдарламалардың орындалуы, оқушылардың білімінің сапасы, тәрбие жұмысы жоспарланады.

7. Ата-аналармен жұмыс, т.б. Бұл бөлімде ата-аналар арасындағы педагогикалық насихат, ата-аналар жиналыстары, т.б. жоспарланады.

8. Материалдық-техникалық негізді нығайту.

Шағын кешенді мектептердегі оқу-тәрбие жұмысын ұйымдастыру ерекшелігі:

3. Шағын кешенді мектеп дегеніміз – біріккен сынып құрамында шағын оқушылары бар жалпы білім беру мектебі.

Ауылдық жерлерде шағын кешенді мектептер бар. Аз кешенді бастауыш мектепте қатарлас сыныптар болмайды, оқушылардың саны аз. Сынып - комплект - бір мұғалім - сынып жетекшісі басқаратын сынып, онда екі, үш, төрт сынып болуы мүмкін.

Шағын кешенді мектептің тарихы ерте кезден, сонау Л.Толстой, К.Д.Ушинский өмір сүрген кезеңнен бастау алады. Қазақстан топырағында ондай мектептің пайда болуы Ы.Алтынсариннің ағартушылық қызметімен тікелей байланысты XVIII ғасырдың 60 жылдарында дүниеге келді. Содан бері бұл үлгідегі мектептің ділгір мәселесі күн тәртібінен түспей келеді. Шағын кешенді мектептерде негізгі назар ұйымдастыру жұмыстарына аударылады.

Жалпы жаңа жүйе бойынша оқыту жұмысын ұйымдастыру шарттары:

• сабақтың оқу бағдарламасына сәйкес жоспарлануы;

• бірнеше сыныптың оқу материалының бір тақырыптың жүйеге ыңғайластырылуы;

• көрнекі дидактикалық құралдардың алдын ала дайындалуы;

• сабақ тақырыбының өзара байланысы;

• сыныптарды комплектіге дұрыс біріктіру;

• сабақтардың кестесін дұрыс жасау;

• тиімді оқыту әдістерін таңдау;

• сабақтың максатқа сай келетін құрылымын анықтау;

• оқушылардың өздік жұмыстарын мұғалім басшылығымен істелетін жұмыстармен ауыстырып отыру;

• мұғалімнің 4-5 рет жұмыс түрін ауыстыруы;

• барлық сыныптарда тәрбие процесін жүргізу.

Шағын кешенді мектептер үшін қазақ тілі пәні мен оқулықтары жоқ, өйткені толық кешенді мектептерге қарағанда шағын кешенді мектептердің оқу шарттары ерекше. Сондықтан да ондай мектептерде "үлкен" сабақтың құрамындағы "кіші" сабақтарды дұрыс ұйымдастыру керек, оқушының осындай "кіші" сабақтарында алған білімі, тәрбиесі толық мектептегі оқушының біліміне сәйкес болуы шарт.

Шағын кешенді мектеп жұмысын қиындататын, оқушылардың білім дәрежесін төмендететін бірқатар объективтік ерекшеліктер бар:

• бір мезгілде бірнеше сынып жұмыс істейтін шағын кешенді мектепке арналған оқыту әдістемесінің жасалмауы;

• өздігінше жұмыс істеу әдісінің кең тарамағандығы;

• шағын кешенді мектеп мұғаліміне арнап жазылып, баспадан шыққан әдістемелік және көрнекілік құралдарының аздығы;

• шағын кешенді мектептердің кітапханалық қорының нашарлығы.

Мұндай мектепте бір мұғалім бір мезгілде екі сыныппен қатар жұмыс істейді. Сабақтың өзіндік ерекшелігі: оқу үрдісінің бір мезгілде екі сыныпта бірдей ұйымдастырылуы. Мұның өзі мұғалімнің әр сыныпқа сабақ уақытының жартысын ғана жұмсауына мүмкіндік береді. Яғни, мұғалім бір сыныпқа жаңа материалдарды түсіндіріп жатқан кезде басқа сыныптың оқушылары өз бетінше жұмыс жүргізеді. Бұл, көбінесе, әдебиет пәнінде (6-8 және 7-9 сыныптар) қиынға соғады. Өйткені берілген тақырыптар аумақты, сондықтан уақыт жетіңкіремейді.

4. Оқу сабақтарының кестесін жасауда негізінен екі тәсіл қолданылады.

Бірінші тәсіл арқылы бір пән бойынша сабақтар біріктіріледі. Мысалы, мұғалім 1, 3-сыныптарда бірінші сабаққа математиканы, екінші сабаққа қазақ тілін қояды.

Шағын кешенді мектептегі сабақтың табыстылығы мұғалімнің түсіндіруі мен өздік жұмысты ұштастыруына байланысты. Түсіндіру нақтыландыратын мысал, қосымша ой-пікірлерсіз қысқа болу керек. Мұғалім әдетте жаңа білімді меңгерту үшін бір не екі мысал келтіреді.

Мұғалім тақырыпты түсіндіргеннен кейін өздік жұмысты қалай орындау керектігі туралы қысқаша нұсқау беріп, оқушылардың жұмысқа әзірлігін тексеріп, келесі сыныппен жұмыс істеуге көшеді, тақырыпты түсіндіріп болған соң сыныпқа өздік жұмыс береді.

Оқу жұмысының түрлерін ауыстырып, өздік жұмысты орындау процесін бақылап, мұғалім сабақты жүргізіп отырады.

Сабақтың құрылымы:

1. Мұғаліммен жұмыс - өздік жұмыс.

2. Өздік жұмыс - мұғаліммен жұмыс.

Мұғалім екі сыныптың оқушыларының да іс-әрекетін толықтай бақылап, өздік жұмыстың нәтижелерін міндетті түрде тексеріп, жауап беріп көмектеседі.

Әр сыныптағы өздік жұмысқа 15 минут уақыт беріледі. Осы уақыт ішінде мұғалім басқа сыныптың оқушыларына жаңа сабақ түсіндіреді, оны қайталаттырады, жүйелетеді.

ІІІағын кешенді мектепте жұмыс істейтін мұғалім кіші мектеп жасындағы оқушыларға берілетін өздік жұмыстың барлық түрлерін білу керек. Шағын кешенді мектеп оқушыларын оқыту мен тәрбиелеу негізінен сабақ арқылы жүреді. Мұғалім сабақты, бекітілген сабақтың кестесі бойынша өткізеді. Сыныпта әр жастағы оқушылар оқып, бір сабақта бірнеше пәннен алынған ұқсас тақырыптар түсіндіріледі. Сабақтар бір бөлмеде өтеді.

Мұғалімнің мақсаты:

• әр сыныппен істейтін жұмысына уақытты дұрыс бөлу;

• таным процесінің жүйесін бұзбау;

• оқушылардың жаңа тақырыпты қабылдауын, түсінуін, меңгеруін, есте сақтауларын ынталандыру;

• барлық сыныппен бір мезгілде тәрбие жұмысын жүргізу;

• білімнің негізгі мазмұнын меңгерту.

Сыныпты топтастыруда жұмыс жасау оқушыға да қиын, себебі ол тапсырманы орындауға зейінді шоғырландырып, басқа сыныпқа мұғалім түсіндірген сабаққа мән бермеуі, өзіне арналмаған сурет және басқа материалдарға назар аудармауы, басқа сынып оқушыларының жауаптарын тыңдамауы тиіс.

Бұл күрделі іскерліктер өмірде де керек. Бірақ оларды игеру қиын, көп күшті қажет етеді. Оқушы аталған іскерліктерді үйренуге мәжбүр болады, себебі оқу тиімділігі зейінді шоғырландыруға тікелей байланысты. Сондықтан мұғалім сыныптың топтастыруда әдеттегі сыныптарға қарағанда оқушылардың өздік жұмыстарды жасау іскерлігіне назар аудару керек.

Бастауыш шағын кешенді мектептегі сабаққа қойылатын жалпы талаптар, сабаққа қойылатын талаптармен бірдей. Сабақ негізінен аралас сабақ түрінде өтеді. Жаңа білім, іскерліктерді меңгертудің жетекші түрлері – мұғалім басшылығымен жұмыс, оқушылардың өздік жұмыстары. Бұл жұмыстар сабақ уақытының 80-90% -ын алады.

Мұғалім басшылығымен және оның тікелей қатысуымен атқарылатын жұмыстар:

• кейбір дайындық жұмыстары;

• бұрынғы өздік жұмысқа сүйенетін жаңа материалды түсіндіру;

• жаңа материалды әңгімелеу - баяндау;

• түсіндіру, әңгіме, нұсқау;

• эвристикалық әңгіме;

• дидактикалық ойындар;

• жаңа материалды бірінші қабылдау, түсіну, бекіту;

• білім деңгейін диагностикалау;

• меңгерілген білім, іскерліктерді бақылау және түзету;

• білімді қолданудың тиімді тәсілдерін көрсету;

• материалдарды тақырып бойынша жинақтау.

Мұғалімнің материалды терең және жан-жақты түсіндіруге уақыты жоқ, сондықтан кейбір оқу материалдарын мұғалім оқушыға өз беттерімен оқуды ұсынады.

Меңгерту процесін ұйымдастырудың мына түрлері кең тараған:

1) мұғалім оқу материалын түсіндіріп, көрнекілікпен бекітеді;

2) оқушылар жаңа білім, іскерліктерді ізденіс іс-әрекеті, эвристикалық әңгіме, бақылау, фактілерді талдау, салыстыру арқылы мұғалім басшылығымен алады;

3) балалар білім, іскерліктердің жаңа түрлерін бағдарламалық оқулық, алгоритм бойынша өз бетімен меңгереді.

Бастауыш азығын кешенді мектептегі оқыту әдістеріне көтеріңкі талаптар қояды. Мысалы, қабылдау кезеңіндегі оқыту әдістерінің қызметі:

• жаңа материалды меңгеруге психологиялық жағдай жасау;

• танымдық қызметтің барлық кезеңдерінде оқушыларды ынталандыру;

• сабақта оқушылардың зейінін, қызығушылығын ұйымдастыру;

• оқу материалының мазмұнын ашу;

• оқылған материалдағы себеп-салдар және басқа байланыстарды түсіну;

• білімді жалпы жүйеге қосу;

• оқушылардың танымдық еңбегінің тиімділігі туралы хабардар ету;

• оқыту қарқынын және нәтижелерін диагностикалау;

• нәтижелерді бақылау және түзету;

• оқу процесінде тәрбиелеу.

Шағын кешенді мектепте оқытудың барлық әдістері қолданылады. Бірақ кең тараған әдістер – сөздік, көрнекілік, тәжірибелік. Бағдарламалық, тәжірибелік, компьютерлік оқыту элементтерін енгізген жақсы.

Сөздік әдістерді мұғалім өз басшылығымен істелетін жұмыста көп қолданады. Әңгіме, әңгімелесу әдістері мұғалімнен өте мұқият әзірлікті талап етеді. Мұғалімнің әдемі, әсерлі, жүйелі сөзімен сабақтың таңырыбын талдауға оқушылардың өздері қатысады.

Жаңа материалды түсіндіруде ауызша баяндау әдісінің көрнекілікпен ұштасуы оқушыларға жақсы әсер етеді. Көрнекіліктер қарапайым, әдемі, нақты жасалу керек.

Әңгімелесу барысында мұғалім оқушылардың білімдерін анықтайды. Оқушылардың тақырып бойынша білімдерін анықтап болған соң, жаңа материалды қабылдату басталады. Мұғалім тақырыпты түсіндіріп, білімді тәжірибеде қалай қолдануға болатындығын көрсетеді.

Сурет, сызба, кесте, заттардың үлгісі сол сәтте оқылып жатқан тақырыпқа сай болу керек. Техникалық оқу құралдарын өте сақтықпен, ақылға қонымды етіп қолданған дұрыс.

Көрнекілікті қолданғанда оқушылар алаңдайды. Сондықтан оларды тек бір тақырып бойынша өтетін сабақтарда қолданып, қызықты бейнематериалдарды, фильмдерді сабақтардан кейін көрсету керек. Тапсырманы дұрыс орындау үлгілері, есептерді шешу алгоритмі, т.б. "Тіректер" сызба, кесте түрінде жасалады.

Уақытты үнемдеу үшін сыныптарды дұрыс біріктіріп, сабақ кестесін дұрыс жасау керек. Егер бір сынып өздік тапсырманы орындауды бастап, екіншісі мұғалім басшылығымен өздік жұмыс орындаса, уақытты үнемдеуге болады. Тапсырманы мұғалім алдын ала әзірлеп, әр оқушыға таратады. Сабақтың басында кезекші тапсырма жазылған конвертті оқушыларға таратады. Көбіне тапсырмалар күштілер, орта және нашар оқушылар үшін жасалған. Әр конвертке оқушының аты-жөні жазылады. Орындалған жұмыс конвертке салынып мұғалімге қайтарылып беріледі. Егер өздік жұмыстың жаппай сипаты болса, тапсырма нұсқау тақтаның бір жағына жазылады. Бірнеше сабақтарға арналған тапсырмалар: таңдап көшіру, фонетикалық, грамматикалық талдау, шығармашылықпен баяндау, "кері" тапсырмалар құру.

Сонымен сабақ – шағын комплектілі мектептегі оқу-тәрбие процесінің негізгі нысаны. Ол сабаққа қойылатын жалпы тақырыпқа бағынады, бірақ өзгешеліктері бар. Сабақ құрылымы:

• мұғалім басшылығымен жұмыс;

• өздік жұмыс.

Сөздік және көрнекілік әдістерді ұштастыру уақытты тиімді пайдалануға және оқыту мен тәрбиелеуге көмектеседі.

 

Өздік жұмысты ұйымдастыру

Өздік жұмыс – оқушылардың білім, іскерліктерін тәжірибеде қолдану тәсілдерін меңгеруге бағытталған оқытушы көмегінсіз өткізілетін іс-әрекеті. Өздік жұмыс балалардың белсенділігін дамытып, зейінді шоғырландыра жұмыс істеуге, өзгені байқамауға үйретеді.

Өздік жұмыстар сынып-комплектіде сабақтың барлық кезеңдерінде ұйымдастырылып, бекіту және қайталауға 60%, 20% жаңа материалды меңгеруге, 20% бақылауға беріледі.

Әр сабақта балаларға тексеретін, дайындайтын, оқытатын программалар беріледі. Тексеретін өздік жұмыстар білім, іскерлік, оларды қолдануды тексеру үшін керек. Тексере - оқытамыз деген ережемен өздік жұмыстар тексеріледі. Тірек білімдер, іскерліктер жаңа оқу материалын қабылдап түсіну үшін керек, сондықтан балаларға фактілерді салыстыруға, ережелерді, іс-әрекет тәсілдерін, қайталауға, алдын ала оқуға және бақылауға, әшекейлі сурет қарауға, көргендерін жазуға, мәліметтер табуға программалар беріледі. Оны дайындық жаттығулары дейді.

Егер оқушының оқу дағдысы жақсы болып, оқығанын түсінсе да өздік жұмысты жаңа білімді меңгеру үшін де қолдануға болады.

Бір сабақтағы өздік жұмыс санының регламенті болмағандықтан, оқушылардың мүмкіндігін ескеру керек. Оқу материалдың өздік жұмысқа оқушылардың оқу мүмкіндігіне сәйкес келетін материалдар іріктеледі. Іс-әрекет түрін жиі ауыстыру нәтижені нашарлатып, көп уақыт алады. 1-4 сынып оқушыларының өздік жұмыстарының түрлері:

• жаңа материалды оқығанда орындалатын дайындық жаттығулары: оқулық бойынша(қайталау, карточка, кестемен жұ-мыс);

• бұрын меңгерілген білімге үқсас жаңа материалды өз бетімен оқуға мұқият нұсқау беру.

Алгоритмдік кесте, нұсқауларға сүйеніп іс-әрекет тәсілдерін меңгерту мақсатымен жаттығулар орындату, осы арқылы бекіту жүреді:

• жаттығулар;

• оқу материалының барлық бөлімдерін меңгерген соң тексеретін, бақылайтын тапсырмалар беру.

Өздік жұмыстың ауызша және жазбаша түрлері бар. Ауызшаны сирек, тек жағдай болғанда өткізеді. Мысалы, бос бөлме болса, 2-3 бала фонетикалық жаттығулар орындап, жаңа өлеңді айтып, тақпақты жаттап, көрініске әзірленеді. Жазбаша өздік жұмыстарда көрсету, есту, қозғалыс, яғни естің барлық түрлерін жұмыс істету керек. Бір сарынды, іш пыстыратын тапсырмаларды бермеген дұрыс. Өздік жұмысқа берілген уақыттың ұзақтығы тапсырманың көлемі және күрделілігіне байланысты. Оқушылар жаңа материалмен жұмысты бастағанда өздік жұмыс шағын болады. Тапсырманы орындау техникасы төмен болса, жаңа материалды қабылдауға оқушылар әзірлігі болмаса, онда ақыл-ой, тәжірибелік жұмысқа, өздік жұмысқа көп уақыт кетеді.

Бірте-бірте өздік жұмыс ұзақтығын көбейтіп, күрделі тапсырманы өте көп берген дұрыс. Жаттыққан соң оқушылар өз бетімен жұмыс істей алады, бірақ ұзақ уақыттық жұмыс оқушыларды шаршатады. Мақсат - төзімділікті тәрбиелеу, оқушыларға жанашырлық білдіре отырып, оқыту.

Өздік жұмыс тиімділігі оны ұйымдастыруға байланысты. Өздік жұмыстарды жоспарлағанда ескерілетін жағдайлар:

• мақсатын жақсы түсіну;

• оның оқу процесі, сабақ құрылымындағы орны мен рөлін анықтау;

• оқушылардың дайындық деңгейлерін, мүмкіндіктерін ескеру;

• белсенді, жеке, деңгейлік тапсырмалар беру;

• өздік жұмыстарды орындау кезіндегі қиындық "кедергілерді" алдын ала жобалау;

• көлемін негіздеу;

• өздік жұмыс мазмұнын түрлендіру;

• викторина, кроссворд, ойын, санамақ, т.б. түріндегі қызықты тапсырмалар беру;

• өздік жұмыс ұзақтығын анықтап, уақыт шығынын бақылау;

• керекті дидактикалық материалдар, атап айтсақ, нқсқау, "тірек"әзірлеу;

• жұмысты тексерудің тиімді тәсілдерін белгілеу;

• өздік жұмыстың қорытындыларын шығару;

• оқушының деңгейіне сүйеніп, оны дамытатын өздік жұмыстарды жобалау;

• өздік жұмысты мұғалім басшылығымен істелетін жұмыстармен ұштастыру.

Өздік жұмыстарды ұйымдастыруда мұғалімнің нұсқаулары маңызды рөл атқарады. Нұсқау алгоритм, тірек-сызба түрінде беріледі. Балалар өз әрекетінің дұрыстығын мұғалімнің нұсқауларын, алгоритмі мен тірек-сызбасына қарап тексереді. Нұсқаулардың сапасы оқушылардың танымдық қызметін тиімді басқаруға әсеретеді. Нұсқаулар карточкаға, сызбаға, кестеге, тақтаға жазылады.

Үлгі, тірек ретінде дұрыс орындалған тапсырмалар карточкаға жазылып беріледі.

Математика пәнінен оқушыға берілетін алгоритм:

1. Есептің шартын оқы.

2. Егер түсінбесең, тағы да оқы.

3. Есептің шартын, сұрақтарын қайтала.

4. Есептің шартындағы белгілі мен белгісізді табу.

5. Алдымен нені білу керек.

6. Содан кейін нені білу керек.

7. Есепті шығару жоспарын жаса.

8. Есепті шығар.

9. Есептің жауабы.

10. Есепті шығару барысын, жауабын тексер.

Мұғалім уақыт үнемдеу үшін түсіндіретін кейбір материалдарын тақтаға, беретін тапсырмаларын карточкаға жазады.

Ақыл-ой жұмысы мен тәжірибелік жұмыс қатар жүретін тапсырмалар өздік жұмысқа қызығушылықты арттырады. Өмірден алынған есептерді дәптерге жазуға болады.

Оқушылардың іскерлік, дағдыларын жаттықтыратын, бейімділігін, өз бетімен жұмыс істеу қабілетін арттыратын тапсырмаларды құрастыру керек.

Оқушыдан шығармашылықты талап ететін шарада, кроссворд, лабиринт, жұмбақ, тесті тапсырмаларында ойын элементтері бар. Коллекция жинау, картамен жұмыс, планшет, құрастыру жұмыстары оқушылардың қызығушылығын көтеріп, оқушының сирек қателесуіне, тапсырмадан қорықпауына негіз болады.

5. Шағын комплектілі мектептердегі тәрбие жұмысын ұйымдастыру ерекшелігі

Шағын комплектілі мектептегі тәрбие процесінің ерекшелігі:

• үлкен қалалардан алыстығы;

• адамдар арасындағы қалыптасқан қарым-қатынастар;

• басқа мәдени ошақтардың болмауы;

• байланыстың (теледидар, почта) тұрақсыздығы. Тәрбие жұмысының сапасына тұрғындардың, мұғалімдердің, оқушылардың аздығы әсер етеді. Сыныптан тыс жұмысты ұйымдастырушы, үйірме жетекшісі лауазымдары жоқ. Нәтижесінде мектеп балаларымен және ересек тұрғындармен тәрбие жұмысының орталығына айналып, мұғалім оны ұйымдастырып жүзеге асырады.

Ауылдың жерде өсетін балалар өмірге көбірек бейімделеді. Балалар әр жастағы ұжымдарда тәрбиеленіп, жылы жүзділігімен, ашықтығымен, үйірсектігімен ерекшеленеді.

Бірақ кейбір балалар ашушаң, төбелесқор, ұстамсыз, үқыпсыз, жауапкершілігі жоқ болып келеді. Шағын комплектілі мектептегі оқушыға тәрбие беретін үш бағыт:

• сабақтағы тәрбие жұмысы;

• сабақтан және сыныптан тыс тәрбие жұмыстары;

• елді мекеннің қоғамдық ортасының тәрбиесі.

Тәрбиелік іс-шаралар мектеп көлемінде жылына 3-4 рет өтеді. Оларды ұжым бірігіп әзірлейді. Мұғалім балалармен бірге жоспар жасап, міндеттерді бөледі.

Мереке кезінде оның белгісі мен ұранына байқау ұйымдастырылады, сыйлықтар әзірленеді. Мұғалім тек көмектесіп, шараны балалар ұйымдастырып, өткізеді.

Тәрбие жұмысының жоспарын ұжымның өзі немесе аймақтың тәрбие орталықтары ұсынған бағдарлама бойынша жасайды. Жоспар бір аптаға, айға, жарты жылға жасалады. Ең бастысы әдемі жасалған жоспар емес, нақты істер.

1-сыныптағы ақыл-ой тәрбиесінің маңызды бағыты жүйелі оқуға әзірлеу. Маңызды жағдай – балаға сенім арту, оны дамытатын орта жасау. Бірыңғай педагогикалық талап жақсы мінез-құлықты қалыптастырады.

Адамгершілік тәрбиесін беру үшін бала өзінің адалдығын, қайырымдылығын, зейінділігін көрсететін жағдаяттар жасалады.

Еңбек тәрбиесінің басты мақсаты – еңбексүйгіштікті, еңбекті, еңбек адамдарын құрметтеуді тәрбиелеу, мамандық туралы түсінікті көбейту. Ол үшін түрлі әңгімелер өткізіледі. Балалар өздерінің шамасы келетін жұмыстарды атқарады, маңайды, сынып бөлмесін тазалап, ауылды, учаскені көгалдандыруға катысады, гүлдерді күтіп, жеміс-жидек және көкөніс өсіріп, үйірмелерде халқымыздың ұлттық өнерін үйренеді.

Экологиялық тәрбие беру үшін алдымен балаларды экскурсияға апарып, қорғау керек, объектілерді табу керек. Оқушылар оларды қорғауға ат салысады.

Эстетикалық тәрбие беруге табиғатқа экскурсияға бару, қоршаған орта заттары әсер етеді. Эстетикалық тәрбие өнермен тығыз байланысты.

Сонымен, шағын комплектілі мектептегі тәрбие жұмысының өз ерекшеліктері бар, атап айтсақ, ата-аналармен тығыз байланыс, ер оқушының тәрбиесіне ықпал ету, халықтың дәстүрге сүйену, табиғатқа жақындық, ақыл-ой, дене, еңбек, моральдық, сезімдік тәрбие жүзеге асырылады. Жоспарда мұғалім, т.б. тәрбиешілердің оқушылармен бірлесіп істейтін жұмыстары әр жас кезеңдеріне сай көрсетіледі. Тәрбие жұмысы ізгілік принципіне негізделген және баланың жеке тұлғалық сапаларын қалыптастыруға бағытталған.

 

Әдебиеттер:

1. Шағын комплектілі мектепте оқу процесін ұйымдастыру ерекшелігі. - Орал, 1992

2. Т.Оспанов, Ш.Ққрманалина. Математиканың бастауыш курсын Оқыту әдістемесі. II бөлім. - Алматы: Республикалық баспа кабинеті, 1996. - 96-1176.

4. И.П.Подласый. Педагогика начальной школы. - М.: Владос,

5. Л. К.Мамырова, С.Нүрсейітова. Шағын жинақталған мектеп-білім беру. - Алматы: Ғылым, 2002.

Құқықтық тәрбие

Қазақ тіліндегі рефераттар - Педагогика

Жоспары:
1.  Құқықтың тәрбиенің мазмұны, міндеттері.
2.  Құқықтьщ тәрбиенің нысандары мен әдістері.

1. Құқықтың тәрбие беру баланың жеке тұлғасын қалыптастырып, олардың бойына жоғары идеялык пен қоғамдық меншікке қатынасты көзқарасты дарытудың асыл міндеттерін атқарады. Мемлекетіміз жастарға құқықтың тәрбие беру ісіне үнемі маңыз беріп келеді. Қазақстан заңдарына терең құрмет сезімін қалыптастыру, оларды сөзсіз сақтау және орындау -ұзақ уақыт тәрбие жұмысын жүргізудің жемісі. Көбіне құқықтық сананың төмендегі, материалдық және рухани игіліктердің не екенін жөнді түсінбеушілік қоғамға жат қылықтарды туғызады. Сондықтан да әр оқушының санасына құқықтық нормаларды жеткізу, жеткізіп қана өоймай оның күнделікті мінез-құлық нормасына айналдыру үшін күресу құқықтық тәрбиенің міндеті болып табылады.
Құқықтың тәрбие негізі отбасынан басталады. Қоғамдағы тәртіпсіздік пен қылмыстың көзі - маскүнемдік. Азғындықтың құзына итермелейтін жағдайлардың алғышарты осыдан басталады. Мектеп жасындағы жастар арасында бұл теріс құбылыстың орын алып отырғаны жасырын емес.
Оқушылардың тәртіп бұзуының бір жағы отбасында жатыр. Бізде отбасы әр қилы: маскүнемдікпен күн өткізетін, ұрыс -керістен көз ашпайтын, басқалардың, мемлекеттің есебінен арам жолға барып қалғысы келетін отбасылары бар. Осындай отбасында өскен баланың оқуға, еңбекке қалай қарайтыны өз-өзінен түсінікті емес пе? Мұндай отбасында тербиеленген бала қылмыс жасауға бір табан жақын тұрады. Арамтамақтық өмірді жақсы көреді, өзімшіл болады.
Оқушылар арасында құқықтық тәртіпті бұзушылықтың алдын-алу үшін жүргізілетін шаралар:
-  тәртіп бұзушының теріс мінез-құлқын қалыптастыруға ықпал ететін жағдайды жою;
- оқушының тәрбиесін, өмір жағдайын, ортасын сауықтыру;
- оқу,еңбек іс-әрекетін тиімді ұйымдастыру;
- отан қорғау, туған елдің күш-қуатын молайту, сөз, баспа-сөз бостандығы мәселелері жөнінде тәрбиелік іс-шараларды откізу.
Құқықтың тәрбиенің бір үшы жыныстық тәрбиеге де байламысты екені даусыз. Көңілі сүйген адамына үйлену, отбасы құрау, бала сүю және оны бағып-қағуға қамқорлық, айырылысқан жағдайда балаларға жәрдем көрсету - бәрі де жастардың жете түсінуін, ұғынуын қажет ететін заңдар мен міндеттер. Қазіргі студент - ертеңгі маман, өндіріс жетекшісі, басшы. Демек, кәсіптік оқу орнын тәмамдаған оған кәсіби мамандықпен қатар құқықтың тәрбие де ете керек. Педагогика мен тәрбиенің халықтық ұстанымын ғылыми тұжырымдаған орыс педагогы К.Д.Ушинскийдің: "өмірде де, ғылымда да барлық халықтарға бірдей тура келетін тәрбие жүйесі жоқ. Әр халықтың ұлттық тәрбие жүйесі әр-түрлі. Өз еліне басқа елдің тәрбие жүйесін енгізу мүмкін емес, себебі халықтардың өмір сүру моделі де, тәлім-тәрбие моделі де әр басқа" дегенін қайда қоймақпыз.
Ауыл жастарының арасында құқықтық тәрбие жұмысын ұйымдастыруда олңылықтар бар. Жастар арасындағы насихат пен құқықтың тәрбие мәселесі жөнінде жоғары ұйымдары таранынан белгіленген шаралар жүзеге асырылып, қызметкерлердің жауапкершілігін арттыру қажет.
Мектептер жаңа компьютерлермен жабдықталған, құқықтық тәрбие де өз жүйесін тапқандай. Мәдени шаралар жүргізуге арналған саз, құрал-жабдықтары бар.
Құқықтың тәрбие тура жолмен жүруге үйрететін әділеттілік әдістеріне сүйенеді. Адам мұндай жағдайда өзінің ар-ұятына жүгінеді.Оқушы өзінің айналасындағы адамдарды, әлеуметтік игіліктерді қате бағалауы мүмкін. Мұның өзі оның көбіне көп құқықтың тәрбиені бұзуына әкеліп соқтырады.
Нұрсұлтан Назарбаев "Қазақстан - 2030" стратегиялық бағдарламасында Отан қорғау мен оның қауіпсіздігіне ерекше мөн бергені мәлім. Қарулы күштерінің бір тармағы ретінде ішкі әскердің де іргетасы қаланды. Ішкі әскер барлық қазақстандықтардың, қарапайым азаматтардың мүддесін қорғаушы - құқықтың тәртіп әскері. Бұл мектеп, отбасы және қоғам жұртшылығының құқықтық тәрбие жұмысын жүргізудегі басты бағытының бірі - оқушылар арасында заң тәртібін бұзушылықтың алдын алу шараларын жүргізуге кең жол ашып отыр.
Құқықтың мәселелерді сөз ету, оны тыңдаушысына жеткізіп бере білу аса қиын өнер. Бүған тек қана білімді болу жеткіліксіз, сонымен бірге тәжірибелі, көпті көрген, адамдардық жүрегіне барар кілтті таба білер тәрбиеші болу маңызды.
Оқушылардың мектептегі өмірі тұлғаның азаматтық қалыптасуының шешуші кезеңі болып табылады. Осыжылдары адамгершілігі, дүниетінымы, сенімдері, ұжымшылдығы, тәртіптілігі, өзіне және басқаға талап қоюы, адалдығы мен шыншылдығы, қайырымдылығы мен ұстамдылығы, жігерлілігі мен батылдығы қалыптасады.
Бұлардың мазмұнына мемлекет заңдары және қоғамда өмір сүру ерекшеліктерін құрметтеу, қоғам заңдылықтарын бұзуға төзімсіздік, қоғамдьщ тәртілті сақтау да енеді. Құқықтық мәдениет екі тұрғыдан қаралады:
1. Құқықтық мәселелер, құқықтық қатынастар, құқықтық мекемелер әрекетін оқушының білуі.
2.  Тұлғаның педагогикалық және психологиялық мәнінің құқықтық санаға әсері.
Адамның құқықтың мәдениеті күрделі. Әңгіме адам, оның санасы, мінез-құлқы, жүріс-тұрысы туралы болғанда, көптеген сұрақтар туындайды.
Құқықтық қоғам демократиялық принциптерге сүйене отырып, әр адамның шығармашылық күштерін, ниетін, ойын, сезімі, ұмтылысын толық және еркін жүзеге асыру мүмкіндігін қамтамасыз етеді.
Демократияны жетілдіру мемлекеттік және қоғамдық өмірдің құқықтық негізін бекітуге тікелей тәуелді. Мемлекет және қоғпм өмірінің құқықтық негізін бекіту процесі төмендегідей маңызды шараларды жүзеге асыруды қажет етеді.
- заңдылықтарды үздіксіз жетілдіру;
- заңның орындалуын бекіту;
- қоғамдық тәртіп орнатуға әрбір азаматтың қатынасуы. Бұдан заңдылық пен құқықтық тәртіптің бекітілуіне қамқорлық тікелей мемлекет мойынында болу қажеттігі шығады.
Адамның жалпы мәдениеті мен оның құқықтық мәдениетінің арасында тығыз байланыс бар. Сондықтан да құқықтық тәрбиені адамгершілік тәрбиесі теориясының құрамды бөлігі ретінде қарастырамыз.
Қоғамдық қайта құру кезеңінде құқықтың мәдениетті қалыптастыру барысындағы кемшіліктерді жеңу орын алады.
Құқық қоғам мен қоғамның өрбір мүшесінің бүкіл өмірін қамтып жатады. Құқықтық мәдениеті төмен дамыған адам тек заңның өрескел бұзылған жағдайында ғана оған зейін аударады да, құқықтық талаптарды мойындамаған көп жағдайларды байқамайды.
Заңды білмеу — құқықтық мәдениеттің елеулі кемшілігі. Заңды білмеу, оны бұзу жауапкершіліктен қүтқармайды. Бұл жерде оқушы заң және құқықтық мәдениет ұғымын шатастырмау керек. Құқықтық мәдениет оқушыдан жан-жақты құқықтық білімдерді талап етеді.
Адамның құқықтық мәдениеті — күрделі психологиялық құбылыс. Бұл құбылыс қоғамның, мемлекеттің көптеген маңызды салаларында көрінеді. Ең бастысы адамгершілікті адам тұлғасының сапалық қасиеттерін қалыптастыруға ықпал жасайтын тәрбие құралдарының бірі - орынды тәртіп және мінез-құлық тәрбиесінің жоғары деңгейінде болуы.
Сонымен адамның құқықтық мәдениеті дегеніміз - орынды тәртіп пен мінез-құлық, жан-жақты құқықтың білімдерімен заңды құрметтеу, құқықты қорғау іс-әрекетінің терең бірлігі.
Саналы тәртіп пен мінез-құлықтарды құқықтың мәдениеттің іргетасы деп қарасақ, ол көркемөнер мәдениетімен қатынастар, сезімдер деңгейінде тікелей байланысады. Сезімдер әлемі эстетикалық қатынастарда негізгі рөл ойнайды. Әдебиет пен өнер бізге көркем бейнелерімен әсер етеді, оларды сезім арқылы қабылдаймыз. Өнердің көмегімен, әсіресе, өдебиет арқылы әлемді, қоғамдық қатынастарды танимыз.
Құқықтың мәдениеттің осы екі деңгейіне көтерілген, яғни құқықтың білімді меңгерген, заңды құрметтейтін адам заңға қайшы келетін әрекеттерден аулаң болады. Тек қана заңға сәйкес жүру дағдысы пайда болады. Мұны заңға мойынсүнушы-лық дейді. Бұл деңгейлік сатыда ішкі қозғаушы күш — адамның үяты, ар-ожданы. Ұят, ар-ождан және сенімдер адамның мәдениеті тек қана заңға мойынсұну емес, заңды қорғау үшін тұрақты белсенді әрекетке қатысуға дайын тұру.
Құқықты құрметтеу, әділдікті, борышты, жауапкершілікті, заңдылықты, сезіну - адам тұлғасының жоғарыдан көрінуі. Осыдан келіп заңдылықты сезіну құқықтық мәдениеттің құрамы екендігін түсіну қиын емес.
Қазіргі кезеңде қоғамның бірте-бірте демократиялық дамуы жалпы білім беретін орта мектептерде мектеп басшыларынан, мұғалімдерден құқықтық тәрбиені зор шеберлікпен, шығармашылықпен іске асыруды талап етеді.
2. Құқықтың тәрбиені заман талаптарына сай жүргізу үшін ең алдымен сынып жетекшілерінің және мектептердің озат тәжірибесін терең зерттеп, нәтижесін оқу және тәрбие жұмыстарында ұтымды, жинақты етіп пайдаланып, оңтайлы формалар, әдістер мен тәсілдерді іздестіру қажет.
Құқықтық лекториялар. Мектептерде жоғары сыныптар оқушылары үшін ұйымдастырылады. Лекторийлердің мақсаты -жеткіншектер мен жасөспірімдерді еліміздің заңдарына және халқына құрмет сезімін тәрбиелеу, құқықтық біліммен қаруландыру, оны насихаттау.
Лекториялардың жоспары бір жылға жасалып, онда лекциялар тақырыптары көрсетіледі.
Кинолекториялар - әр түрлі жастағы балалар үшін ұйымдастырылады. Оқушыларға жас ерекшеліктеріне байланысты түрлі көркемдік, хроникалық-құжаттық, ғылыми фильмдер, кино-фильмдер көрсетуге болады.
Жасөспірімдердің заң тану мектептері. Мұндай мектептерді жастар сарайы, жалпы білім беретін орта мектептердің жанынан ұйымдастыруға болады. Негізгі мақсат - жас түлектерді құқық және еңбек, азаматтық және заңдары жайлы біліммен қаруландыру. Мектептердегі құқықтық тәрбиенің басқа формалары: құқмқтық білім факультативтері, дәріс, баяндама, әңгіме, пікір-талас, олимпиада, кештер, сайыстар, т.б.
Тәрбиенің жалпы әдістері негізінде құқықтың тәрбие әдістері үш топқа бөлінеді:
Сөздік ақпараттық әдістері: дәріс, әңгіме, әңгімелесу, өнеге, түсіндіру, дәлелдеу, насихаттау, бекерге шығару.
Бұл әдістің тиімділігі нақты материалды оқушыларға түсінікті тілде мазмұндай білуге байланысты.
Ұқтыру, машықтандыру әдістері: үйрету, тапсырма, жаттықтыру, талап.
Бұл әдістер оқушылардың іс-әрекеттері мотивтерінің қалыптасуына мүмкіндік туғызады.
Ынталандыру және тежелуәдістері тобы: ынталандыру әдістепрі, тежелу әдістері (жазалаудық түрлері).
Сонымен топтарда көрсетілген әдістердің бірлігі жалпы тәрбие жүйесінде болымды нәтиже береді.

Қазіргі мектептегі балалардың қоғамдық ұйымдары. Оқушылар ұжымын қалыптастыру

Қазақ тіліндегі рефераттар - Педагогика

Қазіргі мектептегі балалардың қоғамдық ұйымдары.
Оқушылар ұжымын қалыптастыру
Тақырыптың жоспары:
1. Жастар қозғалысының даму жолдары және мақсаты.
2.  "Атамекен","Жұлдыз" бағдарламаларының маңызы мен мазмұны.
3. Көрнекті педагогтар ұжым туралы
4. Ұжымның нығаюы, даму кезеңдері.
5. Балалар ұжымының өзін-өзі басқару мәселелері. И.П.Ивановтың коммунарлық методикасы.
6. Даму кезеңдерінде оқушылардың іс-әрекеті мен қарым-қатынасын ұйымдастыру ерекшеліктері.
1. Жастар қозғалысының әр түрлі тарихи кезеңдері мен даму жолдары бар
XX ғасырдық бас кезеңінде балалардың және жасөспірімдердің скауттық ұйымдары пайда болды. Бұл ұйымдардық негізгі идеяларын жасаған ағылшын полковнигі Р.Баден-Поуэлл (1857-1941жж). Оның идеялары 1847 жылы шыққан "Инструкция для скаутов" атты кітаптатолық жарияланған.
Скаутизм - мектептен тыс тәрбие жүйесі, скауттық ұйымдардың негізгі әрекеті. Оның мақсаты - жас жеткіншектерді буржуазиялық қоғамның идеяларына берілгендік рухына тәрбиелеу.
1921 жылы мұндай ұйымдар Германия, Ұлыбритания, Италия, Франция, т.б. елдерде өркендей бастады. 1972 жылы скауттар ұйымы 106 елде жұмыс істеді. Ресейде скауттардың отряды алғашңы рет 1909 жылы Пущино селосында ұйымдастырылды. 1914 жылы II Николайдың жарлығы бойынша "Русский скаут" қогамы құрылды. Негізгі мақсаты - жастарды ұлы державалық шовинизм және монархиялық құрылысқа берілгендік рухына тәрбиелеу.
1917 жылы Ресейде 50 мың скауттар болды. 1918-20 жылдары комсомолдардық I, II және IV съездерінің шешімдері бойынша скауттық топтар таратылып, олардың орнына жаңа балалар ұйымдары құрылды.
1920-30 жылдарда бұрынғы КСРО-да және кейбір басқа мемлекеттерде жасөспірімдер мен балалар ұйымдарының өсуі, скауттың ұйымдарының ықпалы төмендеуіне әсер етті. Өйткені бұл ұйымның Заңы, анты, ұраны буржуазиялық моральды бойнелеп келді. Скаут мүшелерінен өз басшыларына, ата-аналарға, мемлекетке бағынуды талап етті. Осыған байланысты кои жылдар бойы КСРО-ғы жастар ұйымдары мен скауттар үііымдары арасында қарама-қайшылықтар орын алып келді. 1990 жылдан бастап Бүкілодақтың пионер слетінің шешіміне сөйкес балалардың қоғамдық қозғалысының дамуына елеулі жаңа өзгерістер болды. В.И. Ленин атындағы Бүкілодақтық пионор ұйымының балалар қозғалысының жалғыз және бірыңғай пысаны, демек, орталық басқару органы болу уәкілдігі тоқтатылды.
Осыған орай, балалар мен жасөспірімдер ұйымдары, бірлестіктері саяси-экономикалық, білім және тәрбие жүйесінде өздерінің орнын тауып, жастардың мүддесіне және тілегіне сәйкес балалар мен жасөспірімдер қозғалысын дамытуға нақты үлес қосулары қажет.
Ол үшін барлық мемлекеттік мекемелер, қоғамдық және басқа ұйымдар балалар мен жасөспірімдер қозғалысының дамуына барынша жәрдемдесіп, көмек көрсетеді.
XX ғасырдық 90-шы жылдарының бас кезінде скаутизм қайтатуды. 1990-91 жылы бұрынғы КСРО-да 70-тен астам скауттар отрядтары жұмыс істеді. Скауттар қозғалысының тартымдылығы, жақтаушыларының, ізбасарларының санының өсуіне және өмірге икемділігіне, тіршілікке қабілеттілігіне мүмкіндік туғызады.
1991 жылы бұрынғы КСРО-ның ыдырауына байланысты оның құрамындағы барлық одақтас республикалар егеменді мемлекеттерге айналды. Олар бостандық алып, жастардың қоғамдық ұйымдарын жаңа демократиялық талаптарға сай ұйымдастыру қажет деп тапты.
Бүгінгі қоғам жағдайында Отан игілігі үшін дызмет ететін балалар қозғалысының дамуына мүмкіндік жасайтын ұйымдардық бірі - балалар мен жасөспірімдер бірлестігі. Олардың республикада болып жатқан демократиялық, әлеуметтік-саяси, экономикалық, экологиялық өзгерістерге қатысы бар. Балалар мен жасөспірімдер қозғалысының мақсаты: қоршаған дүниені тану және жақсарту үшін әрбір балаға көмектесу, өз Отанының қадірлі азаматы етіп өсіру.
Ұраны: "Отан үшін, жақсылық және әділдік".
2. Қазақстан Республикасының балалар мен жасөспірімдер ұйымдары өздерінің іс-әрекеттерін "Атамекен", "Жұлдыз" бағдарламаларын басшылыққа алып жүргізеді. "Атамекен" бағдарламасында балаларға арналған тәлім-тәрбие жұмысының бірнеше бағыттары көрсетілген. Олар:
•  "Салт-дәстүр, әдет-ғұрып" қазақ және Қазақстандағы басқа халықтардың ұлттық салт-дәстүрі және әдет-ғұрыптарымен танысу. Этнографиялық жұмыс, фольклорлық материалды жөндеу.
•  "Шежіре" - қазақ халқының және Қазақстанда мекендеген халықтардың тарихын, мәдениетін, дәстүрін зерттеу, тарихи мәліметтерді жинау, архитектуралық ескерткіштерді есепке алу.
•  "Сөнбес жұлдыздар" - қазақтың және басқа ұлттардың ұлы ағартушыларының, батырлардың, ақындардық, ғалымдардың, саяси қайраткерлердің өмірін, қызметін және туған өлкенің тарихын зерттеу.
•  "Толғау" - балалар қазақ халқының ұлттық төл мұралары, фольклорлық-этнографиялық музыка аспаптары, т.б. мұралары туралы мағлұматтар іздестіреді.
•   "Наурыз" - халық мейрамдары, әдет-ғұрыптары, халық ойындарымен танысу.
•  "Орта" - балалар табиғатты қорғаудағы мәселелерге байланысты экологиялықжорыңтар, саяхаттар ұйымдастырады.
•  "Ардагер" - Ұлы Отан соғысы, Ауған соғысы, ұлт-азаттық қозғалыстарға қатысқан жауынгерлер туралы деректер жинап, мұражай, ескерткіш тақталар ашу.
•  "Достық"-әрбір мектепте ұлттық мәдени орталықтар ашу, шетелдердегі балалармен достық байланысты дамыту. Қазақстан  тарихына, мәдениетіне із қалдырған әр түрлі ұлт адамдарының өмірімен, іс-әрекетімен танысып, зерттеу.
•  "Алыстағы бауырлар" - шет елдерде тұратын қазақтармен және басқа ұлт балаларымен байланыс жасау: хат жазысу, кездесу, тәжірибе алмасу, бірлесіп шаралар өткізу, т.б.
1991 жылы Қазақстан Республикасы балалар мен жасөспірімдер ұйымдары үшін Ақмола облыстық балалар ұйымының авторлық ұжымы профессор Е. А.Дмитриенконың басшылығымен "Жұлдыз" бағдарламасын жасады.
Бұл бағдарлама балалар мен жасөспірімдердің республикалық слетінде қаралып, 1991 жылы мамыр айында қабылданды. Бұл құжатта былай делінген: "Жұлдыз" бағдарламасы сенің жарқын өмір сүруіне, қиындықтарды жеңіп, нағыз достар тауып, бақытты болуына көмектеседі".
Ең бастысы - өз жұлдызыңның биік шыңына шығу тек өз қолыңда екенін ұмытпа. Ол үшін өзіңе-өзің көмектес! Бағдарламада балалардың жас ерекшелігіне байланысты 4 кезең көрсетілген:
1.   Балапан" кезеңі - 5-8 жас.
2.  "Балдырған" кезеңі - 9-11 жас.
3.  "Жас ұлан" кезеңі - 12-14 жас.
4.  "Мұрагер" кезеңі - 15-18 жас.
Осы төрт кезеңнің негізінде іс-әрекеттердің нәтижелі аяқталуына "Жұлдыз" бағдарламасындағы 7 сәулекөмектеседі. Олар:
1. "Үйелмен сәулесі" - өзің шыққан ататегіңді тануға көмектеседі.
2. "Достар" сәулесі - сенімді дос табуықа, өзіңнің де нағыз дос болуына көмектеседі.
3. "Жер" сөулесі - туған жеріңді, Отаныңды сүюге, халқыңның адал азаматы болуына көмектеседі.
4.  "Білім мен іскерлік" сәулесі - көп біліп, көп нөрсені танып, үйренуге көмектеседі.
5. "Қүштарлық" сәулесі - бос уақытыңды қызықты, пайдалы өткізуге көмектеседі.
6.  "Мамандық" сәулесі - өмірде өз орныңды табуға, өзіңді қызықтыратын ісіңді табуға көмектеседі.
7. "Үндестік" сәулесі - әдемі, лайьщты өмір сүруге көмектеседі.
Әрбір сәуледе төрт кезең қайталанып отырады. Сонымен "Атамекен", "Жұлдыз" бағдарламаларыныңжасөспірімдердің ойын, дүниетіным қабілеттерін қалыптастыруда, инабаттылық, имандылық қасиеттерін тәрбиелеуде әсері мол.
"Кәусар бұлақ" бағдарламасы (авторы Зейнеп Ахметова) "Сөз атасы сәлем" Ата-баба дәстүріндегі сәлемдесу жөн-жобалары (шаңыраққа сәлемдесу, аттан түсіп сәлемдесу, қолдасып, төс қағысып амандасу).
"Ұлттық болмыс ұғымдар" Жетілік ұғым (7 ата, 7 күн, 7 шелпек, 7 қазына, т.б.)
"Қазақша жыл, ай атаулары туралы".
"Ислам дінімен байланысты ұғымдар" (ораза, айт, намаз, т.б.).
"Қазақтың тыйым сөздері" (Үйді айналма, итті теппе, түзды төкпе, нанды аяқпен баспа)
"Бабалар батасы".
"Адамдық парыздар" – үлкенді сыйлау, туыстық туралы, туған жер, әке-ана, ата-әже.
"Еңсесі биік Аң Орда". Киіз үйлі қазақпыз. Ұлттың жиһаздар, ұлттық киім, киіз туралы (оның түрлері, қадір- қасиеті).
А. Қыраубайқызының "Сенім бағдарламасы"
Бағдарлама бойынша жұмыс істейтін мектептің мақсаты:
•  Баланы жасытпай оқыту, бүйығылықтан құтқару, сенім-сіздік комплекстерін жою;
•  Адамның ішкі еркіндігі мен әлеуметтік қатынастарға ыңғайлылығын қатар дамыту;
•  Мектеп ішінде өміршілдік пен өктемдікті кажет етпейтін құрылымды қолдану;
•  Саясаттандыруға ұмтылмайтын, мәңгілік құндылыктарды меңгеруге тәрбиелейтін мектеп.
Ақыл-ой тәрбиесінің мақсаты:
•  Мемлекеттік базалық білім мазмұнын беру.
•  Культурологиялық бағыттағы пәндерді тереңдете оқыту.
Қазақ және әлем мәдениеті:
•  Шәкірттің өз бастамашылығын дамытуына жағдай жасау.
•  Ойлай білу және өзіндік пікір айту қабілетін дамыту.
•  Белсенді қызығуын дамыту.
Жан тәрбиесі:
•  Баланың өзіндік "Мен"-ін анықтауына көмектесу.
•  Қарым-қатынас мәдениетіне үйрету.
•  Кісілік, парасаттылық:
•  жан-жақтылыққа;
•  салауатты өмірге;
•  имандылыққа тәрбиелеу;
•  Дене мәдениеті - жан тәрбиесімен бірлікте қарастырылады.
Баланы сенімсіздік комплекстерінен шығару құралдары:
•  хат жазысу;
•  тәжірибелік — бейнелеу сабақтары;
•  музыка;
•  мектептің бала шығармашылығын дәріптеуі;
•  сөйлеу және қарым-қатынас мәдениетін үйрету;
•  шығармашылық және "Би мәдениеті";
•  киіну мәдениетін қалыптастыру;
•  ырғақ, дене мәдениеті, би мәдениеті сабақтары;
•  табиғат;
•  баланың "мен"-ін сыйлау.
Мұғалімнің жұмыс нәтижесі:
Шәкірттің:
•  өзін еркін сезінуі;
•  сабаққа қызығуы;
•  білімі;
•  жоғары және өте жоғары бағдарламаны меңгерген оқушылардың көп болуы, олармен:
•  адамшылық қарым-қатынасы;
•  мәдениеттілігімен бағаланады.
Мұғалімге қажетті қасиеттер:
•  жылылық;
•  түсінгіштік;
•  сезімталдық;
•  кең ойлай алу;
•  баланы шабыттандыра білу;
•  балаға адам ретінде қадірлі болу;
•  сабағының қызықты әрі пайдалы болуы;
•  шығармашылық ізденісі.
Мұғалімнің Түпкі Мұраты - баланың рухани өсуіне басшылық жасау. Рухани өсіру дегеніміз - кісілік қасиетін дамыту;
- шығармашылық қабілетін дамыту;
- дүниетінымын кеңейту;
Мұғалім еңбегінің саралануы
Әр тоқсан сайын шәкірттерге сауалнамалар беріліп, қорытындыланып отырады.
Мұғалім келісім-шарт арқылы қаылданады
Келісім-шарт бір, үш, бес жылға және одан да ұзақ уақытқа жасалады. Қабылдау кезінде ауызша және жазбаша сауалнамалар қолданылады.
Мұғалімнің сабақты жоспарлауы
Күнтізбе жоспары ғана талап етіледі. Күнбе-күнгі сабақ жоспары міндетті емес. Шығармашылық ізденісіне жол беріледі. Адамгершілік қарым-қатынас — мектеп өмірінің өзегі
Мектеп басшылығы мен ұстаздар арасында және ұстаз бен шәкірт арасында адамгершілік қатынас, түсіністік, мәдениетті орта жасалады. Әміршілдік пен өктемдікке қажеттілік жойылады.
Әр жылдықтағы шәкірт саны 15-20-дан аспайды.
Бастауыштағы сабақтың 30 минуттан болу мүмкіндігі қарастырылады.
Қазақ және әлем мәдениетін тереңдете оқыту І-ХІ жылдық дәстүрлі емес және тереңдетілген сабақтар.
"Әлем және мен" бағдарламасы (Бастауышта).
Мақсаты: баланың дүниетінымын кеңейту, заман және тарих ұғымын қалыптастыру, ел-жер-әлем ондағы өз орнын белгілеу. Білу мен сенімділік жан дүниесін жасауға арналады. Төрт бағдарламаның басын біріктіреді:
ТІЛАШАР.
ЕЛТАНУ.
ӨЛЕМТАНУ.
ӘДЕП.
"Тілашар": 1-2жылдықтардаертегі, мысалдар, жаңылтпаш, жұмбақ, мақал-мәтелдер. 3-4 жылдарда- аңыздар, Құран сүрелері арқылы әлеуметтік қарым-қатынас, жауыздық пен әділет ұғымы қалыптасады.
Бұл ұғымдар 5-6 жылдықтарда Грек-Рим, Шығыс мифологиясын оқыту және одан жоғары жылдықтарда ұлы адамдар ом ірінен алынған хикаялармен таныстыру арқылы жалғасады.
"ЕЛТАНУ" - қазақ тарихының әліппесі.
"ӘЛЕМТАНУ" - дүние-жаратылыс әліппесі.
"ӘДЕП" - ақылдылық әліппесі. Адамдармен қарым-катынас, ортадағы өз орнын белгілеудің алғышарттары.
Бастауыш сынып баласы білгеніне ғана емес, қолынан не нерсе келгеніне қуанады. Сол себептен "Тілашар" сабағындагы сюжеттеринтеграция арқылы сурет, қолөнер, театр сабақтарымен бірге жүреді. Образдық суретін салып, қолымен жасап, ойнап көреді. Осы тәжірибелік-бейнелеу сабағында әр жеке тұлға өз дәрежесінде нәтижелерге жетуі керек.
"ИСЛАМ МӘДЕНИЕТІ". Ислам өлемін үлкен мәдениеттің көрінісі ретінде таныту. Ислам тарихымен, пайғамбарлар өміріне қатысты аңыздармен таныстыру. Қүран сүрелерін талдау. Мұсылманның қырық парызын үйрету. Жекелеген сүрелерінің мән-мағынасын түсіндіре жаттату. Ислам дінін имандылыққа тәрбиелеудің жолы ретінде оқыту.
Оқушылар ұжымын қалыптастыру
3. Н.К.Крупская, А.С.Макаренко, В.А.Сухомлинский ұжым туралы.
Ұжым және жеке адам мәселесі қазіргі заманның ең өзекті мәселелерінің бірі болғандықтан, педагогика ғылымының да басты мәсел есі болып отыр. Адамды ұжымда тәрбиелеу идеялары қоғамның даму заңдарына жауап береді.
Ұжым теориясына Н.К.Крупская,А.В.Луначарский, А.С.Макаренко, С.Т.Щацкий, В.А.Сухомлинский, т.б. ұлы педагогтар өз үлесін қосты.
Н.К.Крупская, А.С.Макаренко балаларды ұжымда тәрбиелеу теориясы мен тәжірибесінің негізін жасай отырып, жасөспірімдерді жастайынан бірлесіп ынтымақта өмір сүруге, еңбек етуге үйрету керек деп ой түйеді. Н.К.Крупская 1926 жылы "Көркемдікке тәрбиелеудің міндеттері туралы" атты еңбегінде: "Қазіргі тәрбие ісінің көлемді міндеттерінің бірі - балаларды ұжым болып жұмыс істеуге және ұжым болып өмір сүруге үйрету", -деп атап көрсетті.
Ұжымда тәрбиелеу принципін кеңірек және сенімді түрде іске асыру ұлы педагог А.С.Макаренконың еңбектері мен тәжірибелерінде орын алған. Ол бұл принциптің методологиялық мөнін түсініп, тәжірибеде балаға ұжымның әсер ету күшін дәлелдеді. А.С.Макаренко ұжымның нақтылы әдісін зерттеді және ол әдістерді қолданудық шарттарын анықтады, ұжымның даму заңдылықтарын және құрылысының ерекшеліктерін ашты.
А.С.Макаренконың дәлелдеуінше ұжым адамдардық жай ғана жиынтығы немесе кездейсоқ топтаса салуы емес, ол жалпы мақсатқа жетуді алға міндет етіп қойған, қоғамға пайда тигізуге тырысушылар тобы.
Балаларда ұжымда біріктірудің негізгі көзі - ортаң мақсаттың және оны іске асыруға бағытталған біріккен іс-әрекеттің болуы.
Ұжымдьщ іс-әрекетте әрбір оқушының іс-әрекеті басқалармен тығыз байланыста болады. Мұндай жағдайда ұжымшылдық сезімі туады. Бұл қарым-қатынас басқаның ісіне енжарлық туғызбай, керісінше бір-біріне көмектесуі, өз жолдасының ісіне қуану, ренжу, мақтану, намыстану сияқты әр түрлі қатынастар жүйесін туғызады. Адамның кеңіл-күйінің тәрбиелік мәні арта түседі.
А.С.Макаренконыөойынша нағыз шын ұжым, мейлі ересектер, мейлі балалар ұжымдары болсын қоғамның бір мүшесі болып есептеледі. Осыған байланысты қоғамның бастапқы бір үясы болып саналатын оқушылар ұжымы басқа ұжымдармен байланыста болуы тиіс, оның алдында қоғам мен ел алдындағыдай міндеттер тұрады.
А.С.Макаренко атап көрсеткен ұжымды сипаттайтын міндеттер бүгінгі таңда да өз мәнін жойған жоқ. Ол міндеттер:
•  ұжым алдындағы айқын мақсат;
•  ұжым мүшелерінің қоғамдық мақсатқа бағытталған іс-әрекет жасауы;
•  ұжым мүшелерінің бірлігі және әрқайсысының өзіндік пікірі болуы;
•  өз арасында міндеттер белгілеуі;
•  белгіленген міндеттерді орындауы;
•  қатаң тәртіптің болуы;
•  өз мүшелері үшін ұжымның жауапкершілігі, өзара көмек, өзара бақылау, жолдастық сезім, қайырымдылық қарым-қатынастың болуы.
В. А.Сухомлинский балалар ұжымын дамыту теориясына айтарлықтай үлес қосты. Оның терең ойлары бірсыпыра ғылыми еңбектерінде "Коллективтің құдіретті күші", т.б. баяндалды.
В.А.Сухомлинскийдің пікірі бойынша әрбір бала тәрбиесі ұжымдағы негізгі тәрбие құралы болады. Балалар мен тәрбиешілер арасындағы рухани қарым-қатынас ұжымдық қатынастың даму процесі, В.А.Сухомлинскийдің қарым-қатынас жайындағы идеясы жаңашыл мұғалімдердің идеяларымен ұштасып жатыр.
Қорыта айтқанда, ұжым - тәрбиенің маңызды құралы.
4. Ұжымның даму кезеңдері, олардың бір-бірімен сабақтастығы.
Оқушылар ұжымы үш кезеңнен өтеді. Ұжымның даму кезеңдерін А.С.Макаренко балалар ұжымы дамуының мақсатына, іс-әрекетінің мазмұнына, тәртібіне, балалардың ара-қатынасы тәуелділігіне байланысты ажыратты.
Бірінші кезеңде оқушылар ұжымы жеткіліксіз ұйымдастырылған топ. Сондықтан мұғалім сынып өмірін ұйымдастыратын жұмысты талап қоюдан бастайды. Талап баланың іс-әрекетінің барысында орындалуға тиісті нақты міндеттер. Талап қою бала-ларды мінез-құлық нормасына үйрету, әлеуметтік тәжірибеге тарту. Бұл кезеңде балалар ұжымы сирек кездесетін құбылыс. Мұндай жағдай бастауыш сыныптарда және әр мектептен біріктірілген оқушылардың жоғары сыныптарында болуы мүмкін.
Бұл кезеңде мұғалім ұжым іс-әрекетінде белсенді, ынталы, оқушыларға сүйену керек. Ұжым өміріндегі мұндай тәсіл сыныпта белсенді жұмыс істейтін оқушылар тобын көбейтуге және балалар мен мұғалімдердің жұмысты бірлесіп істеуіне әсер етуі мүмкін.
Бірінші кезең аяқталу үшін мына мәселелерді еске алған жөн:
•  Ұжымды нығайтуға бағытталған мақсаттарды анықтау;
•  Ұжым іс-әрекетінің дамуы.
•  Жеке адам арасындағы қарым-қатынас, іскерлік және гуманистік қатынастардың пайда болуы.
•  Барлық ұжым мүшелері қолдайтын белсенділер тобының бөлінуі.
Бұл кезеңде мұғалімнің негізгі қызметі - оқушылардың ұжымдық іс-әрекетін ұйымдастыру, оларды өр түрлі іс-әрекеттеріне қатыстыру, ұжымды балаға педагогикалық ықпал жасайтын құралға айналдыру.
А.С.Макаренко ұжымды нығайту үшін тәрбие жұмысын барлық ұжымды тәрбиелеуден бастау қажет дейді.
Екінші кезеңде ұжым өзін-өзі басқаруға, сынып жетекшісінің ұйымдастырушылық қызметі тұрақты ұжым органдарына көшеді. Бұл кезеңде белсенді топпен жұмыс істеудің маңызы зор. Мысалы: жұмысты бірігіп жоспарлау, әр түрлі оқу, қоғамдық еңбек тапсырмаларын орындау, әрбір ұжым мүшелеріне көмектесу, іс-әрекеттерін бақылау, т.б.
Мұғалімнің қызметі - коммуникативті, балалармен байланыс жасау, ұжымның өмірі үшін оқушылардың ынтасын қуаттау, жалпы міндеттерді орындауда барлық оқушылардың күш-қуатын нығайту.
Ұжымның бұл даму кезеңінде қатар ықпал жасау принципі қолданылып, тұлғаға талап қою ұжым арқылы жүзеге асырылады.
Үшінші кезең - белсенді топтың және ұжым іс-әрекетінің дамуымен сипатталады, қоғамдық өмірдегі деректерді, құбылыстарды бағалауда қоғамдық пікір пайдаланылады.
Бұл саты ұжымның өрлеу кезеңі. Ұжым өмірінде, оқушылар арасында жалпы істі бірлесіп орындаудық арқасында ұжым-дық, гуманистік қатынастар дамып, ұжымда тілектестік, бір-біріне ілтипатты болу, жолдастарының қуанышына, мұқтаждығына үн қатуға дайын тұру, мінез-құлық нормасын сақтау, нормаға бағыну сияқты қасиеттер пайда болады.
Ұжым қоғамдық пікірмен сипатталады. Қоғамдық пікір -бұл ұжым мүшелерінің талаптарды, пікірлерді бағалаудағы бірлігі. Бұл бірлікті ұжым одан әрі дамытып, кейбір ұғымдар және құбылыстар жайындағы пікірлерді мақұлдайды немесе теріске шығарады. Демек, ұжымдықталқылау, бағалау жариялылық, әрекеттілігі - қоғамдық пікірдің негізгі ерекшелігі.
Оқушылар ұжымын нығайту мен қалыптастыруда аса маңызды мәселелердің бірі - ұжым алдындағы мақсатты - перспективаны тандау. Осыған орай А.С.Макаренконың теориялық мұрасына сүйеніп, оның жақын, орта және қашық атты перспективаларын еске түсірген жөн.
Жақын перспектива - бұл күнделікті өмірдегі әр түрлі іс-әрекетке жеке тұлғаны ынталандыру, қызықтыру. А.С.Макаренко: "Егер балалар алдында қуанышты, қызыңты, істер бол-маса, онда олар өмір сүре алмайды. Адам өмірін шын ынталандыру - ертеңгі қуанышты сезіну".
Жақын перспектива: жарыс, саяхат, жексенбілік серуен, цирк, мұражай және көрмеге бару, үйірмелердегі қызықты жұмыстар.
Орта перспектива: балалар лагеріне бару, жылсайын өткізілетін ән, сурет сайыстарына қатысу, әдебиет, эстетикалық және этикалық тақырыптарға пікірталас өткізу. Қашың перспектива -ұжымның немесе жеке адамның ұзақ мерзімге созылатын бір істі орындауға талаптануы. Қашық перспектива: келешек мамандықты таңдау, білім алу, мектеп бітіргеннен кейін халық шаруашылығында жұмыс істеуге тілек білдіру немесе кәсіптік оқу орындарына түсу.
Қоғам адамдары кашьщ перспектива арқылы мүмкіндігінше ұжымға, Отанға пайда келтіруі тиіс. Бұл перспектива жақын және орта перспективалармен мызғымас байланыста іске асырылады.
Әрбір мұғалімнің міндеті - перспективаларды оқу және тәрбие барысында тиімді пайдалану, перспективаны баланың, сыныптың, мектептің пайдасы үшін таңдап ала білу, оқушылардың жас ерекшеліктерін және жалпы дайындық дәрежесін еске алу.
Ұжым өмірінде дәстүрдің тәрбиелік маңызы зор. Дәстүр -бұл тарихи қалыптасқан, бір буыннан екінші буынға беріліп отыратын қоғамдық өмірдегі, ұжымдағы адамдардық қатынастарын көрсететін нормалар мен принциптер. А. С.Макаренконың сөзімен айтқанда, дәстүр ұжымды бекітіп, нығайтып, оны толық, тұрақты, ықпалды және тартымды етеді. Ұжым өміріндегі дәстүрдің түрлері: мектеп мерекесі, сайыстар, олимпиадалар, соңғы қоңырау, аға ұрпақтың мұрасын ұқыптылықпен күтуге үйрену, ұжым абыройы үшін күресу.
5. А.С. Макаренко идеясын И.П.Ивановтың "Коммунар әдісі" дамытты. Коммунар әдісінің мәні - ұжым өмірін айқын, бейнелі ұйымдастыру. Онда барлық іс-әрекет ізгілік принципіне, шығармашылыққа негізделеді. Ұжымдық шығармашылық біріккен іс-әрекетінің әдістері: ұжымдьщ жоспарлау және жүзеге асыру, күнделікті іс-әрекеттерді ұжымдық талқылау, шешім қабылдау және баға беру. Бұл әдістер И. Л. Ивановтың "Коллектившілерді тәрбиелеу" атты еңбегінде жазылған.
Ұжымдық шығармашылық іс мына кезеңдер бойынша жүзеге асырылады:
1-кезенде ұжымның атқаратын жұмыстары әңгімеден басталып, шешуге тиісті мәселелер ұсынылып, талқыланып, міндеттер белгіленіп, сұрақтар қойылады. іс жобасы жасалады.
2-кезеңде ұжымдық іс жоспарланып, жалпы жиналыста талқыланады. Әр ұжым мүшесі өз пікірін айтып, мәселеге байланысты сұрақтар қойып, ұсыныстарын кіргізеді.
3-кезеңде ұжымдық шығармашылық іс анықталады және дәлелденеді. Іс жобасы әр бөлімде талқыланып, жұмыс басталады.
4-кезеқде ұжымдық шығармашылық іс өткізіліп, дайындық қорытындысы шығарылады. Мұны барлық ұжым мүшелерімен бірігіп, жетекшілері, тәрбиешілері ұйымдастырады. Бұл іске қатысушылар үшін ең бастысы — сергектік, өзі үшін, қабілетінше, жолдастарына және адамдарға қуаныш әкелуге сенімділік.
5-кезенде ұжымдық шығармашылық іс аяқталып, қорытындысы шығарылады. Ұжым: "Қандай жұмыстар жақсы атқарылды? Себебі неде?" "Не істелмеді? Неліктен?" "Келешекке нені ұсынамыз?"- деген сұрақтарға жауап алады.
6-кезенде ұжымдық іске қорытынды жасалғаннан кейінгі жиында айтылған ұсыныстарды жүзеге асыру, келешектегі іс-әрекеттерінің мақсатын, мазмұнын және бағыттарын белгілеу.
Ұжымда балалардың іс-әрекеті мен қарым-қатынасы процесінде жеке адам аралық қатынас жүйесі, өзара жауапкершілік және тәуелділік қатынасы, гуманистік қатынас балалардың дамуы мен қалыптасуына әсер етеді.
6. Даму кезендерінде оқушылардың іс-әрекеті мен қарым-қатынасын ұйымдастыру ерекшеліктері.
Ұжым тәрбиелік ықпал жасау үшін оның дамуы, ілгері жылжуы керек. Бұл жерде қозғалыстың себебін, дамудық мүмкіндігінің сырын ашып алған жөн. Мұндай психологиялық күш -болашақ үміт дүниесі. Адамның болашаққа ұмтылуы, өмірге үміт артуы, адам мен ұжым дамуының маңызды сәттерінің бірі.
Болашақ үміт дүниесінде адам қажеттілігінің мәдени және материалдық жиыны, оның даму деңгейі, бүкіл моральдық бейнесі айқындалады.
Белгіленген болашаң үміт дүниесі жүйелерін жүзеге асыруда сынып жетекшісінің ұйымдастыру жұмысы қажет. Міндеттері: оның болашақ үміт дүниесін тауып қоя білуі, оны жүзеге асыруды ұйымдастыру іскерлігі, балаларды еліктіру, ңиялын ояту, өз ынтасына оқушыларды сендіруі, болашаң үміт дүниесін айңын, бейнелі, әсем суреттей білуі, балалармен бірге олардың өмірін қуанышты және қызықты еткісі келетініне сендіруі, орынды талап қою, балалардың мүмкіндігіне сай жұмыстар беру, оның ұжымға және жеке тұлғаға қажеттілігін дәлелдеуі.
Бірыңғай педагогикалық талаппен қатар, балалардың тәрбие ұжымының жетекші буынға айналуы оқушылардың өзін-өзі басқару ісіне қатынасуына байланысты. Ұжым өкілдері бүкіл мектептің өзін-өзі басқару органдарының құрамына енеді. Осылайша өз ұжымының өмірін басқа бастауыш ұжымдардық өмірмен байланыстырады. Бұл байланысты жүзеге асырудың тағы бір жолы - ұжымның өз шамасына сай мектептің ішіндегі еңбек жарыстарына қатысуы. Бұл іс мектеп көлемінде есепке алынады және бағаланады. Өзіне-өзі қызмет істеуге оқушылар шамасына сай қатынасады. Мұны ұйымдастыру барысында балалардың жас ерекшелігін ескеріп, еңбектің көлемі шамадан тыс болмауын қадағалау керек.
Оқушылар іс-әрекеттері туралы біраз пікірлер айтылды.
Іс-әрекеті - бұл қарым-қатынас, ұжымның өздігінен жұмыс істеуі және даму процесінің көзі, нақты мақсатқа жету. Іс-әрекеттің барысында қарым-қатынас дамиды.
Қарым-қатынас - бұл адамға адам қажеттіліктерін қанағаттандыру. Педагогикалық ұжымның міндеті - жеке адамның басқа адамдармен қарым-қатынасын оны қуанышты көңіл-күйге бөлейтіндей етіп орнату. Ұжым өмірінде гуманистік қатынас ерекше орын алады. Негізгі белгілері:
•  сергектік, ширақтық, белсенділік, қайырымдылық, ұжым мүшелерінің достық бірлігі, бір-біріне ілтипатты болу, өзара жәрдем беру.
•  балалар арасында баңталастық, өз қамын көздеушілік, тұйықтык, бөлектенушіліктің болмауы.
•  басқа ұжымдарға жолдастық көмек беруге дайын тұру.
Гуманистік қатынас - ұжымдағы балалардың арасындағы байланыстарды дамытудық құралы.
Ужымда балалардың іс-әрекеті және қарым-қатынасы процесіндеі жеке адам аралық қатынас жүйесі, өзара жауапкершілік және тәуелділік қатынасы, гуманистік қатынас балалардың дамуы мен қалыптасуына әсер етеді.

Әдебиеттер:
1. Ж.Б. Қоянбаев, Р.Б. Қоянбаев. Педагогика. - Алматы:
Рауан, 2000.
2.  Крупская Н.К. Воспитать общественника-коллективиста. Пед.соч.в 10-й томах, 5-том. - М., 1958.
3. Макаренко А.С. Соч. всемитомах. 5-том. -М., 1958.
4.  Сухомлинский В.А. Коллективтің ңүдіретті күші. -Алматы: Мектеп, 1979.
5. Сухомлинский В.А. Методика воспитания коллектива. - М. Просвещение, 1981.



Қазақстан Республикасының білім беру жүйесі

Қазақ тіліндегі рефераттар - Педагогика

Жоспар:
1. Білім беру жүйесіне анықтама. Еліміздегі халыққа білім беру жүйесінің тарихы. Қазақстан Республикасының "Білім туралы" Заңы.
2. Білім беру жүйесінің құрылымы мен принциптері.
3. Орта білім беру жүйесі. Мектептің жаңа түрлері, гимназия, лицей.
4. Кәсіптік білім беру жүйесі. Кәсіптік мектеп, лицей, колледждер, институт, университет, академиялар.

1. Қазақтың кең-байтақ өлкесінде білім ісінің пайда болып, даму тарихы да өзінің ілкі бастауларын сонау ерте замандардан алады. Қазақстан жерінде, әсіресе, оның отырықшы аудандарында орта ғасырдық ерте дәуірінде-ақ (ҮІІ-ҮІП ғ.ғ.) көптеген мектептер (мұсылманша бастауыш оқу орны) мен медреселер, діни білім беретін ортадан жоғары оқу орындары жұмыс істей бастағаны тарихтан белгілі.
Ертедегі Исфиджаб, Тараз, Сайрам, Түркістан, Отырар, т.б. қалаларында көптеген медреселер болған, олардың жалпы саны 84-ке жеткен. Ауылдық жерлерде мектепте молдалар (татар, башқұрт, т.б.) ұстаздық еткен. Оқыту ақысы халықтан жиналған. Балалар қыс, күз айларында оқыған. Оқу мерзімі 4 жыл, оқуға 7 жастан бастап қабылдаған, жыл аяғында емтихан тапсыру мектеп бітіргені үшін балаға ресми куәлік тапсыру тәртібі сақталмаған. Медреселер мұсылмандық рәсімдерін таратушы оқу орны болып қана қоймай, ірі мәдениет орталығы ретінде де қызмет атқарған. Бұл оқу орындарында заңтану, тарих, логика, философия, математика, астрономия, медицина, т.б. пәндер енгізілген. Медреселердің жанында салиқалы кітапханалар болған.
Патша үкіметінің 150 жылға созылған отарлау саясаты халқымыздық егемендік жолындағы ғасырлар бойғы күресіне зор нұқсан келтіргенімен, Батыс пен Шығыстың рухани өмірдегі қарым-қатынасына жол ашты. Мысалы, Змеиногорскіде (Шығыс Қазақстан) қорғасын-мырыш кен орнында 1761 жылы тау-кен жұмысшыларының балаларына арнап мектеп ашты, 1786 жылы Омбы қаласында "Азиялықтар мектебі" ірге көтерді. Осындай мектеп 1789 жылы Орынбор қаласында да ашылды.
Қазақ феодалдарының (сұлтан, би, бай, старшин) балаларына Неплюев кадет корпусына (1825), Омбы кадет корпусына (1848) түсіп оқуына рұқсат етілді. Алғашқы қазақ мектебі Бөкей хан ордасында (1841), 1850 жылы Орынбордағы шекара комиссиясының жанынан ашылған болатын.
Ресей Халық ағарту министрлігі 1870 жылы бұратана халықтарға білім беру шаралары туралы арнаулы заң қабылдады. Осы заң бойынша шет аймақтағыларды орыстандыруды көздеген миссионерлік педагогика жүйесі енгізілді. Мәскеуде құрылған арнайы миссионерлік қоғамның негізгі принциптерінде былай делінген: мусылман елдерін ыдырату, арасына от жағу, яғни, пантүркішілдік пен панисламдыққа қарсы күресу; бұратана халықтарды провославие дініне көшіріп, шоғындыру, халықты ата-баба тарихынан, ұлттық мәдениетінен қол үздіру, орыс алфавитін енгізу; мұсылмандық мектептер мен медреселерді біртіндеп жою, олардың орнына орыс-түзем, орыс-қазақ мектептерін ашу, кейін бұлардың бәрін таза орыс тіліне көшіру, шет аймақтардағы отаршылдық саясатты жүзеге асыру үшін миссионер ғалымдар, оқытушылар кадрларын көптеп даярлау. Омскідегі "Азия мектебі", Орынборда Неплюев кадет корпусы, Омскідегі кадет корпустары құжатта көрсетілген шаралардың жүзеге асуының нақты көрінісі болатын.
Қазақ қоғамындағы білім беру ісі "қазақтың тұңғыш ұстазы" ретінде танылған Ы.Алтынсарин есімімен тығыз байланысты. Қазақ даласында Ы.Алтынсариннің ағартушылық қызметі мен идеялары бүгінде педагогика саласының ғылыми-зерттеу жұмысына айналды. Оның ағартушылық қызметі қазақ халқының рухани-саяси отарлау саясатының қысымшылығы қысып түрпиі кезеңге тұспа-тұс келді. Бұл саясатты тоқтатуға ағартушылардың жергілікті саяси күші болмады. Тек ұлттық білім беру жүйесін заман талабына сай, миссионерлік ағарту-оқу ісінің негізгі заңдылықтарын қабылдай отырып, Қазақстанда халық ағарту ісі жаңа жолға түсті.
XIX ғасырдық аяқ кезінде "қазақ мектептері қандай болу керек" деген мәселе күн тәртібіне қойыла бастады. Осы жөнінде бір-біріне қарама-қарсы екі көзқарас пайда болды.
Бірі - бұратана халықты шала сауатты қалдырып, төл мәдениетінен қол үздіріп, бірте-бірте орыстандыру саясатын көздейтін миссионерлер (Н.И.Ильминский, т.б.), ал екіншісі – орыс халқының прогрессивті озық мәдениет үлгілерін игеру арқылы "Өз елін өркениетті елдердің деңгейіне көтеру қажет"- дейтін қазақ ағартушылары (Ы.Алтынсарин, Ш.Уәлиханов, А.Құнанбаев) еді. Оқытудық жәдид (төте оқу) деп аталатын ағымы отар-шылдық орыстандыру саясатына қарсы түркі тектес үлттардың өзін-өзі сақтап қалу жолындағы қажырлы күресінен туған еді. Отаршылдар оның өрісін тарылтып бақты. Патша үкіметі ұлт мектептеріндегі екі ағымды (хадим-ескі діни араб оқуы, ал жәдид-жаңа араб әрпімен дүние үй білім беру) бір-біріне қарама-қарсы айдап салу арқылы ұлттың сана-сезімнің оянуын тежеуді көздеді. Осының нәтижесінде хадим ағымының өкілдері жәдидшілерді, "қүдайға күпірлік жасады" деп айыптап, олардың үстінен патша әкімшілігіне арыз жазуға дейін барды. Жәдид ағымына белсене қарсы шыққандардық бірі - Н.И.Ильминский. Жәдид ағымы мектеп, медресеге байланысты мына мәселелерді көтерді: біркелкі оқу жоспары мен бағдарлама жасау арқылы мұсылман мектептерін бір ізге түсіру, оқу жоспарына арифметика, жағырапия, жаратылыстану, тарих, т.б. пәндерді енгізу арқылы қазіргі заман талабына сай шәкірттерге орта білім беруді қамтамасыз ету, сауатсыз, фанатик молдаларды тиісті білімі бар молдалармен алмастыру, дыбыстық оқыту әдісін енгізу, мектеп пен медресе бітіргендерге емтихан тапсыртып, оқушыларға тиісті құжаттар тапсыру, әскери міндетін атқаруды жеңілдету, мұсылман мектептерін бақылауды жұрт сайлаған құрметті азаматқа тапсырып, оны өлкенің ресми қамқоршысына бағынышты ету, т.б. Осы мектептердің материалдық жағына көмектесу, оқу құралдарымен қамтамасыз ету, мұғалімдерге тұрақты жалақы төлеу мәселесі де назардан тыс қалмады.
Жәдид ағымының көшбасшысы белгілі турколог-лингвист А.Байтұрсынов болды. Жәдидшілер бастауыш мектеп мәселесіне айрықша мән берді, осыған орай бірнеше оқу құралдарын жарыққа шығарды.
Жәдид ағымы мектеп бітірушілердің медреселерде немесе жоғары оқу орындарында білімін әрмен қарай жалғастыру, олардың өз ықтиярымен мамандық таңдап алу мүмкіндігіне жол ашты, жұрттың бұл мектепке деген ынта-ықыласы тез өріс алуына жағдай туғызды.
Қазан төңкерісінің жеңісінен кейін халықты қажытқан жиһангерлік және азамат соғысының қиян-кескі, зобалаң зардаптарына қарамастан, өлкедегі мектеп саны едәуір өсе түсті. Сол кездегі ағарту саясатындағы басты мәселенің бірі - жаңадан ашылып жатқан ауыл мектептерін мұғалім кадрларымен қамтамасыз ету жайы еді. Бұл міндет үш түрлі жолмен жүзеге асты:
Біріншісі, бұрынғы патшалы Ресейдің мұғалім-кадрларын мектепке тарту, екіншісі жолы - білімге құштар сауатты жастарды қысқа мерзімді курстардан өткізу, үшіншісі, арнайы педагогикалық оқу орындарын көптеп ашу арқылы мұғалім даярлау.
1920 жылы қазанда Қазақ АССР-ының Оқу халық комиссариаты құрылды. Оның төрағасы болып А.Байтұрсынов тағайындалды. 1920 жылы 18 ақпанда Бүкіл Қазақстандық оқу-ағарту конференциясы шақырылды. Онда балаларды қорғау, бірыңғай мектеп жүйесін құру, кәсіптік-техникалық білім беру, саяси тәрбие жұмысы, т.б. оқу-тәрбие жұмысына байланысты мәселелер қаралды.
1922-23 оқу жылдары Академиялық орталық ұлт мектептері төл оқулықпен, бағдарламамен қамтамасыз етуде біраз шараларды іске асырды, төл тілімізде 14 оқулық шығарылды. Олардың ішінде "Физика", "Грамматика", "Алгебра", "Мектеп гигиенасы", т.б. бар.
Бұл оқулықтарды жазуға қазақ зиялыларының алдыңғы қатарлы топ өкілдері: А.Байтұрсынов, М.Жұмабаев, Ж.Аймауытов, М.Әуезов, С.Асфендияров, Т.Жомартбаев, Қ.Сәтбаев, Ә.Ермеков, Т.Жолдыбаев, т.б. қатысты.
Республикада жоғары білімді кадр даярлауда Алматы қаласында тұңғыш ашылған Абай атындағы Қазақтың педагогикалық институты үлкен рөл атқарды. 1929 жылы араб алфавитінен латын графикасына көшті. 1940 жылы латын алфавитінен орыс жазуына көшу ісі өркениет жолындағы тағы бір үлкен соққы болды. Оқу-ағарту саласындағы осындай үлкен бұрмалаулар ұлт мәдениетінің дамуына кері әсерін тигізді.
Неміс-фашист басқыншылары шабуылына байланысты көпшілік ер мұғалімдер майданға, Отанды жаудан қорғауға аттанды, оқушылар болса колхоз, совхоз шаруашылығына көмектесіп, майдан қажетін өтеуге ат салысты, 15-16 жастағылар ФЗО мектептеріне түсіп, қысқа мерзімді курстардан өтіп, фабрика, зауыт, шахталарда ер-азаматтардың орнын басты.
Өндіріске барушылар көбейе түсті, осыған орай жұмысшы шаруа жастарының кешкі мектептері көбейді.
1945-60 жылдары мектептер мен онда оқитындар саны күрт өсе бастады. 1950-60-шы жылдары тың игеруге байланысты мектептердің саны күрт өскенімен, қазақ мектептері көбірек жабылып, оның орнына орыс-қазақ және орыс мектептері көбірек ашылды. 1980-90 жылдары елімізде жаппай халыққа орта білім беру саласында біраз жұмыс жүргізілді. Соның бірі -мектепке 6 жастан бастап қабылдау.
Еліміз егемендік алғаннан кейін білім негіздерін демократиялық, интеграциялық принциптерге орайлас әр баланың жеке-дара ерекшеліктері мен қабілеттерін ескере отырып, оқытып, тәрбиелеу талап етілді. Осы жайттар ұлт мектептерінің жаңа бағдарламаларынан елеулі орын алды. Арнаулы білім салаларына икемі бар балаларға арналған лицей, гимназия, колледж, медреселер сияқты мектептің жаңа түрлері ұйымдастырылды.
Қазақстан Республикасының білім беру саласындағы Заңдары Қазақстан Республикасының Конституциясына негізделеді. Осы Заң және Қазақстан Республикасының өзге де нормативтік-құқықтық актілеріне сәйкес мемлекеттік саясат принциптері айқындалады.
2. Білім беру ісінің мәні, міндеттері және принциптері. Қазіргі өскелең өмір талаптарына сай жастарға білім және тәрбие беру, оларды жан-жақты дамыту — қоғам алдында тұрған басты міндеттердің бірі. Білім беру - бұл қоғам мүшелерінің адамгершілік, интеллектуалдық мәдени дамуының жоғары деңгейін және кәсіби біліктілігін қамтамасыз етуге бағытталған тәрбие беру мен оқытудық үздіксіз процесі.
Қазақстан Республикасында жастарға білім беру процесі халқымыздық ұлттық салт-дәстүріне, мәдениетіне, экономикасына және саяси өміріне негізделіп іске асырылады.
Заңда көрсетілген білім беру жүйесінің негізгі міндеттері:
• жеке адамның рухани және күш-қуат мүмкіндіктерін ашу, адамгершілік пен салауатты өмір салтының берік негіздерін қалыптастыру, әрбір адамды дамыту үшін жағдайлар жасау;
•  азаматтықты, үйелменнің, халықтың, қоғамның және мемлекеттің алдындағы жеке адамның қүқылары мен міндеттерін ұғынуды, сондай-ақ республиканың мәдени, қоғамдық, экономикалық және саяси өміріне қатысу қажеттігін тәрбиелеу;
•  Республика тұрғындарына жалпы және кәсіптік білім алу үшін мүмкіндіктер жасау;
•  жеке адамның шығармашылық қабілеттерін және эстетикалық тәрбиесін дамыту;
•  қазақ халқының мәдениеті мен дәстүр-салтын оқып-үйрену үшін жағдайлар жасау.
Халыққа білім беру ісін дамытуда педагогикалық фактордық да әсері бар. Мысалы, мектеп жасына дейінгі балалар тәрбиесін ерте бастан қолға алып, оларды тиісті дайындқпен мектепте оқуға дайындау қажет. Ол үшін балалар бақшасында және үйелменде тәрбие жұмысының процесіне нақты педагогикалық басшылық жасап, оның барынша сапасын және нәтижесін арттыру тәрбиешілерден, ата-аналардан, мектепке дейінгі мекемелер меңгерушілерінен үлкен педагогикалық шеберлікті талап етед і. Халыққа білім беру жүйесінің міндеттерін жүзеге асыру білім берудің мемлекеттік саясат принциптеріне тәуелді. Қазақстан Республикасының "Білім туралы" Заңы бойынша мына мемлекеттік принциптер басшылыққа алынады:
1) Қазақстан Республикасының барлық азаматтарының білім алу құқықтарының теңдігі:
2) Әрбір азаматтың интеллектуалдық дамуы, психикалық фиииологиялық және жеке ерекшеліктері ескеріле отырып, халықтың барлық деңгейдегі тұрғындарының білімге қол жеткізуі;
3) білім берудің зайырлы сипаты;
4) жеке адамның білімділігін ынталандыру және дарындылығын дамыту;
5) білім беру сатыларының сабақтастығын қамтамасыз ететін білім беру процесінің үздіксіздігі; оқу мен тәрбиенің бірлігі;
6) білім беру ұйымдарының меншік нысандары бойынша, оқу мен тәрбиенің нысандары, білім беру бағыттары бойынша алуан түрлі болуы;
7) білім беруді басқарудық демократиялық сипаты және білім беру ұйымдарының академиялық бостандықтары мен өкілеттілігін кеңейту;
8) білім берудің ізгілікті және дамытушы сипаты;
9) білімнің, ғылымның және өндірістің интеграциялануы;
10) оқушыларды кәсіптік бағдарлау;
11) білім беру жүйесін ақпараттандыру;
Білім беру ұйымдарында саяси партиялар мен діни ұйымдардық (бірлестіктердің) ұйымдық құғылымдарын құруға және олардың қызметіне жол берілмейді.
Білім беру ісін басқару мемлекеттік-қоғамдық сипатта болады. Республикада Білім және ғылым министрлігі оның төменгі атқарушы органдары Қазақстан Үкіметінің білім беру саласындағы мемлекеттік саясатын жүзеге асырады.
Білім беру жүйесінің құрылымы. Қазақстан Республикасының "Білім туралы" Заңы негізінде білім беру жүйесінің құрылымы екіге бөлінеді: жалпы білім беру және кәсіптік білім беру. (Қосымшаны қараңыз).
Кәсіптік білім берудің әрбір сатысындағы білім беру мазмұны тиісті кәсіптік бағдарламамен белгіленеді.
Мектепке дейінгі тәрбиелеу мен оқыту
Мектепке дейінгі тәрбие отбасында және мектепке дейінгі ұйымда жүзеге асырылады. 5 (6) жастағы балаларды мектепке барар алдында даярлау міндетті және ол отбасында, мектепке дейінгі ұйымда немесе мектепте жалпы білім беру бағдарламаларының шеңберінде жүзеге асырылады. Ол мемлекеттік білім беру ұйымдарында тегін жасалады.
3. Орта білім беру Қазақстан Республикасының азаматтарына мемлекеттік оқу орындарында тегін орта білім алуға кепілдік беріледі. Орта білім алу міндетті. Қазақстан Республикасының білім беру жүйесін дамытудық 2010 жылға дейінгі бағдарламасы негізінде жалпы орта білім үш сатылы: бастауыш (1-5 сынып-тар), негізгі (6-10 сыныптар) және жоғары (11-12 сыныптар) жалпы орта білім беретін оқу орнында кезең-кезеңмен алынады.
Жалпы білім беретін орта мектептің мақсаты адамгершілігі, әр жақты дамыған өзінің және қоғамдық мүдделерді ұштастыра білетін, халық мәдениетін жетілдіру ісінде өз ұлты мен жалпы адамзат қазынасын тиімді пайдаланатын адамды тәрбиелейді. ҚР азаматтарына мемлекеттік оқу орындарында тегін орта білім алуға кепілдік беріліп, орта білім алу міндеттеледі. Жалпы орта білім - үздіксіз білім беру жүйесіндегі негізгі деңгей. Жалпы орта білім 3 сатылы: бастауыш (1-5 сыныптар) негізгі(6-10 сыныптар) және жоғары (10-12 сыныптар). Жалпы білімнің нұсқалығына, білім берудің ауқымды инфрақұрылымын қалыптастыруға, жалпы орта білім беретін ұйымдардық әр алуан түрлері мен үлгілерін дамытуға жалпы білім беретін мектеп, гимназия, лицей және басқаларды құру арқылы қол жеткіземіз.
Қазақстан Республикасының 1999 жылы қабылданған "Білім туралы" Зақында тұңғыш рет гимназия мен лицейге түсінік беріліп,оның мәртебесі, құқықтық негізі айқындалды.
Гимназия - негізгі және қосымша жалпы білім беру бағдарламаларын іске асыратын, оқушыларды олардың бейімділігі мен қабілетіне сәйкес тереңдетіп, салаға бөліп, саралап оқытуды көздейтін, жалпы орта білім беретін оқу орны.
Лицей - негізгі және қосымша жалпы білім беру бағдарламаларын іске асыратын, жоғары сатыдағы оқушыларды кәсіби бағдарлап оқытуды жүзеге асыратын жалпы орта білім беретін оқу орны.
Лицейлердің ең басты ерекшелігі - ақыл-ой (интеллектуалдық) қабілеттері жоғары жастарды топтап оқытып, оларды жоғары оқу орындарына даярлайтын бірыңғай элитарлық мектеп болуында. Лицейге жастарды қабылдау ең алдымен олардың табиғи мүмкіндіктерін, интеллектуалдық ерекшеліктерін айқындау негізінде жүргізіледі, кейін де бала дамуын қадағалай отырып, бірнеше іріктеу сатыларынан өткізеді. Ал оны аяқтаған жастар жоғары оқу орнында білім алу құқығына ие болады. Бұл оқу орындарының басты принципі баланы дәл болашақ мамандығына сәйкес қабілетіне қарай іріктеу және сол мамандықты жоғары деңгейде меңгеруіне көмектесетіндей бірнеше жыл бойы арнайы дайындықтан өткізу болып табылады."Мирас" халықаралық мектебінің білім беру қызметінде Қазақстан Республикасының орта білім беру саласындағы ұлттық стандарт пен халықаралық бакалавриат бағдарламасының талаптары орынды үйлесім тапқан. Көптеген пәндер ағылшын тілінде оқытылады.
"Арман" оқыту-тәрбиелеу кешені 1997 жылы ашылды. Оның оқыту-тәрбиелеу тұжырымы негізінде "Оқу дегеніміз - әлемді ашу" тезисі жатыр. Педагогикалық кешеннің мақсаты: өзіндік жіне шығармашылық жұмыс істеу дағдыларын қалыптастыру, өзін-өзі іске асыра алатын тұлғаны тәрбиелеу. "Болашақ" арнаулы орта мектебінде оқушылар екінші шетел тілі ретінде 3-сыныптан бастап (ағылшыннан басқа) қытай және араб тілдерін оқиды. "Болашақ" - оқыту қазақ тілінде жүргізілетін жеке меншік мектептердің бірі. Оқытудық негізгі бағыттары - информатика және экономика. Сонымен бірге мектеп оқушыларға барлық пәндер бойынша жоғары деңгейлі жалпы білім беруге бағытталған. Оқу үрдісінде электронды оқулықтар қолданылады. "Болашақ" мектебінің түлектері орта білімі туралы аттестатпен бірге экономикалық білім алғаны туралы сертификат алады.
"Дәулет" мектебінде ұлттық сана-сезімді қалыптастыруға байланысты бірнеше бастамалар бар, олар - " Лингвоелтану" оқулығы бойынша қазақ және ағылшын халықтарының тарихын, мәдениетін, білім беру құндылықтарын, рухани мұраларын зерттеу және олардың ерекшеліктерін мәдениеттанымдық тұрғыдан салыстыру. Оқушылардың ағылшын тілі грамматикасын меңгеруі мен тіл дамытуы компьютерлік бағдарлама бойынша беріліп, тексеріледі.
"Ақ жол" - оқу-әдістемелік орталық. Мақсаты - білім және тәрбие беру үрдісінде балалардың дүниеге өзіндік жеке көзқарасын қалыптастыру, шығармашылық ойлау қабілетін, логикасын, коммуникативтік қасиеттерін дамыту. Қосымша білім беруде театр, хореография, қазіргі би, ырғақты гимнастика, сурет-кескіндеме өнері, бағдарламалау, психология пәндері және дене тәрбиесі қамтылған.
"Келешек" – республикалық физика-математикалық дарынды балаларға арналған мектеп. Негізгі пәндер: физика, математика, информатика, ағылшын және қазақ тілдері. "Стандартты емес олимпиадалық есептерді шешу" және "Бағдарламалау негіздері" арнайы курстары бар.
Орал қаласындағы "Талап" акционерлік қоғамы жанындағы бірінші мектеп-гимназия 1995 жылы құрылды. Гимназия жұмыс істейтін ата-аналарға ыңғайлы, балаларға барлық жағдай жасалған. Әрбір сыныпта 5-8 оқушыдан білім алады. Бастауыш сынып оқушылары үшін ұзартылған күн топтары ұйымдастырылған.
4. Кәсіптік бастауыш білім беру
Кәсіптік мектепте оқу мерзімі - 2-3 жыл, кәсіптік лицейде -3 жыл, ерекше күрделі кәсіптер бойынша, сондай-ақ бірегей жабдықтарға қызмет көрсетуге байланысты жұмыстар үшін - 4 жылға дейін болады.
Кәсіптік бастауыш білім, кәсіптік мектептер мен кәсіптік лицейлерде негізгі жалпы білім беру базасында алынып, жалпы орта білім алумен ұштастырылады және ол еңбек қызметінің түрлі бағыттары бойынша білікті еңбек қызметкерлерін (жұмысшы, қызметкерлерді) даярлауға бағытталған.
Кәсіптік орта білім беру
Кәсіптік орта білім колледждерде, училищелерде негізгі, жалпы білім беру базасында конкурстық негізде алынып, жалпы орта білім алумен ұштастырылады және ол кәсіптік орта білім алып шығатын мамандар даярлауға бағытталған. Колледжде, училищеде оқу мерзімі - 3-4 жыл. Ұқсас мамандықтар бойынша жалпы орта және кәсіптік бастауыш білімі бар азаматтардың қысқартылған, жеделдетілген бағдарламалар бойынша кәсіптік орта білім алуына болады.
Кәсіптік орта білім колледждерде, негізгі жалпы орта білім алумен ұштастырылады және ол кәсіптік орта білім алып шығатын мамандар даярлауға бағытталған.
Кәсіптік жоғары білім беру
Жалпы және кәсіби орта мектептерді бітірген жастар университеттерде, институттарда, академияларда және соларға теңестірілген оқу орындарында білім алады.
Жоғары оқу орнынан кейінгі кәсіптік білім
Республика азаматтарға аспирантураларда, докторантураларда оқып, ғылым кандидаттары мен докторлары дәрежелерін, доцент пен профессор атақтарын алуға мүмкіндік береді, ғылыми кадрларға деген қажеттігін қанағаттандыруды қамтамасыз етеді.
Кадрлардың біліктілігін арттыру және оларды қайта даярлау қосымша білім беру
Жұмысшылар мен мамандардық басшы қызметкерлердің біліктілігін арттыру және оларды қайта даярлау арнаулы білім асыру мекемелерінде, кәсіпорындарында, ғылым мен оқу орталықтарында ұйымдастырылады.
Қосымша білім беру үшін денешынықтыру - сауықтыру, техникалық, мәдениеттану, тіл және басқа бағыттағы мекемелер жүйесі құрылады. Оларды Білім министрлігі және жергілікті өкімет басқару органдары бекітеді.
Сонымен, білім мен тәрбие беру - бұл республика азаматтарының құзыретін және адамгершілік, ақыл-ой, мәдени дамуының жоғары деңгейін қамтамасыз етуге бағытталған үздіксіз педагогикалық процесс. Қазақстан Республикасында жастарға білім беру процесі халқымыздық ұлттық дәстүр салтына, мәдениетіне, экономикасына және саяси өміріне негізделіп іске асырылады.
Республикада "Білім туралы" Заңды жүзеге асырудық маңызды жолының бірі - болашақ мұғалімдерді мектепте халықтық педагогика негізінде жүргізілетін тәлім-тәрбие ісіне даярлау. Бұл бағыттағы басты мақсат - оқушыларды адамгершілікке, имандылыққа тәрбиелеу болып табылады.

Әдебиеттер:
1 . Білім туралы. - Об образовании: Қазақстан Республикасының Заңы. - Алматы: Литера, 2000. - 96 б.
2. Г.Қ. Нұрғалиева, С.Мусин. Салыстырмалы педагогика. -Алматы: Ғылым, 1999.
3. Қ.Жарықбаев, С.Қалиев. Қазақтың тәлім-тәрбиесі. - Алматы: Сана, 1995.
4. Ж.Қоянбаев, Р.Қоянбаев. - Астана, 1998.
5. Е.Сағындықұлы. Педагогика. - Алматы, 1999.

Тағы мақалалар...


Меню

Главная
Новости
Краеведение
Рефераты на русском
Рефераты на казахском
Литературная карта
Образцы документов
Яндекс.Метрика